Αξιότιμοι
Υπουργοί, Βουλευτές, Πνευματικοί Ηγεσία, Ελληνίδες, Έλληνες
Επειδή, η τόσο οδυνηρή ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ, ηθικής, πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής κρίσης συνεχίζεται (φαίνεται μάλιστα πως θα μακροημερεύσει περαιτέρω), ανασύρω από το αρχείο μου, μια ιδιαίτερα σημαντική συνέντευξη, του διακεκριμένου και αξέχαστου πνευματικού, σοφού Δασκάλου, ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ, που είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ τον μήνα Ιανουάριο του 1966.
Πράττω τούτο, για να δοθεί η δυνατότητα, σ’ όλους μας, πολιτικούς, θεσμικούς, και μη παράγοντες, στο σύνολο της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας της χώρας, να κάνουμε όλοι την αυτοκριτική μας και να καταλογίσουμε τις ευθύνες που ανήκουν στον καθένα μας, αλλά και να συγκρίνουμε τις δυο αυτές εποχές, του 1966 με το 2015, για να διαπιστώσουμε αν υπήρξε: πρόοδος, στασιμότητα ή οπισθοδρόμηση στην Ελληνική κοινωνία. Έχουν περάσει πλέον των εβδομήντα χρόνων: -Μισός αιώνας!
Παρατίθεται ολόκληρη η συνέντευξη:
1η ΕΡΩΤΗΣΗ
Πως εμφανίζεται η πνευματική κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα, υπό την γενικότερη της μορφή; Μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη κίνηση που παρατηρείται στις ξένες χώρες; Από πλευράς αριθμού εκδόσεων και κυκλοφορούντων βιβλίων από πλευράς πάλης των ιδεών;
Θα απαντήσω στα ερωτήματα σας δίχως συμβατικότητες, με κάθε ειλικρίνεια, γιατί διαφορετικά δεν θα άξιζε τον κόπο ν’ αναμασήσει κανένας τα χιλιοειπωμένα και τυπικά. Ο πνευματικός τόνος στην Ελλάδα είναι χαμηλός. Υπάρχουν, σκόρπιοι, χαμένοι μέσα σ’ ένα πέλαγος, μερικοί άνθρωποι αξιόλογοι, που έχουν κάτι να πουν. Αλλά η σύγχυση που επικρατεί γενικά, σύγχυση μέτρων και αξιών τους εξαφανίζει. Υπάρχουν από την άλλη μεριά μερικές αηδιαστικές μετριότητες που θορυβούν, κοκορεύονται και τέλος κάποιες κλίκες που ευνοούν, με όπλο την αυθάδεια, την υπουλότητα και τη μισαλλοδοξία, να επιβάλλουν τις δίκες τους αντιλήψεις, τα δικά τους συνθήματα, να δημιουργήσουν καθεστώς. Μέσα σ’ όλη αυτή την αναρχούμενη κατάσταση, το τραγικότερο είναι πως το κοινό βρίσκεται χωρίς μετρό να κρίνει. Κάποτε το ένστικτο του το οδηγεί μ’ ασφάλεια. Άλλοτε όμως, η οχλοβοή, η τυμπανοκρουσία και η έλλειψη στερεής παιδείας, το κάνει να παραπαίει. Τι να τον κάνετε τον αριθμό των εκδόσεων; Είναι πολύ υψηλός, υπερβολικά μάλιστα. Όσο υψηλότερος ο αριθμός των εκδόσεων, τόσο χαμηλότερη η στάθμη τους. Όσο για πάλη ιδεών, έχουμε, αλλά όχι ελεύθερη και προσωπική: Καθοδηγουμένη κατά τα εννέα δέκατα από τα πολιτικά κόμματα, φιλολογικές κλίκες, συνασπισμένα συμφέροντα. Αν ήξερε ο κόσμος τις κρύβεται πίσω από πολλά πράγματα που θαυμάζει!.
2η ΕΡΩΤΗΣΗ
Υπάρχουν αξιόλογοι πνευματικοί άνθρωποι στη σημερινή Ελλάδα; Αξιόλογοι σε σύγκριση, όχι με τα ελληνικά, αλλά με τα διεθνή δεδομένα;
Απάντησα σ’ αυτό το ερώτημά σας με όσα είπα στην αρχή. Προσθέτω τούτο τώρα: Οι άριστοι δεν είναι πάντοτε οι πιο φημισμένοι.
3η ΕΡΩΤΗΣΗ
Αν υπάρχει πνευματική καθυστέρηση (Culturelle) που οφείλεται;
Η πνευματική καθυστέρησή μας, η αναμφισβήτητη, οφείλεται βασικά στην έλλειψη άξιας μέσης εκπαιδεύσεως. Τιμώ την προσπάθεια που εκφράζεται με την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση, αλλά τονίζω πως πρέπει να φτιάξει πρώτα δασκάλους. Οι δάσκαλοι θα φτιάξουν τους μαθητές.
4η ΕΡΩΤΗΣΗ
Τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει κατά τη γνώμη σας, για να μπει η χώρα σε μια νέα περίοδο πνευματικής αναδημιουργίας;
Παρά πολλά. Πρώτα – πρώτα, όπως είπαμε, μέση εκπαίδευση. Η βάση είναι το σχολειό. Δεύτερο, πρόγραμμα ανορθώσεως του τόπου υπερκομματικό και μακροπρόθεσμο. Εδώ τα πολιτικά κόμματα πρώτα ενδιαφέρονται να καταλάβουν την εξουσία και ύστερα, αφού την καταλάβουν, ψάχνουνε να βρουν τι θα κάνουν. Και πάνω απ’ όλα χρειάζεται ριζική και αδυσώπητη ηθική εξυγίανση του τόπου. Είναι ένας τόπος διεφθαρμένος, δεν με τρομάζει η λέξη. Τα μέσα προηγούνται από τις άξιες, η κατεργαριά εκτοπίζει την ευφυΐα, η συναλλαγή δίνει και παίρνει παντού. Μας έχουν φάει τα μεγάλα λόγια, ο στόμφος, οι ρητορείες. Και να ήταν τουλάχιστον αδειανά, κούφια… Όχι! Είναι παραγεμισμένα φαυλότητα και υποκρισία.
5η ΕΡΩΤΗΣΗ
Μέχρι πιο σημείο η πνευματική παράδοση αποτελεί δημιουργικό κίνητρο και ποτέ γίνεται τροχοπέδη της προόδου;
Η πνευματική παράδοση αξιοποιείται όταν υπάρχει άξια πνευματική ηγεσία. Όταν υπάρχει έρμα και δεν γίνεται ο πνευματικός κόσμος έρμαιο των ξένων συρμών. Εδώ εν ονόματι του εκσυγχρονισμού, γινόμαστε ουραγοί.
6η ΕΡΩΤΗΣΗ
Συμβιβάζεται κατά τη γνώμη σας η υπανάπτυξη σε άλλους τομείς, π.χ. τον οικονομικό, με ομαλή ανάπτυξη ή «υπερανάπτυξη», όπως ισχυρίζονται μερικοί, στον πνευματικό τομέα;
Καθόλου! Όπως βραδυπορούμε στους άλλους τομείς την ίδια ασυναρτησία παρουσιάζουμε και στον πνευματικό τομέα. Οι αυταρέσκειες να λείπουν. Δεν εξυπηρετούν παρά μόνο τους δημαγωγούς.
7η ΕΡΩΤΗΣΗ
Αν πιστεύετε πως η πνευματική κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα να ερμηνευθεί αυτή η υπανάπτυξη: Σαν ανωριμότης; Σαν αποτελμάτωση σύντομης ή μεγάλης διάρκειας; Σαν παρακμή;
Ανωριμότης – με το επιβαρυντικό σύμπτωμα της αυταρέσκειας. Η δεύτερη διαιωνίζει την πρώτη.
8η ΕΡΩΤΗΣΗ
Έξω από κάθε σκόπιμη εξιδανίκευση, νομίζετε πως μπορεί να αναβιώσει το ελληνικό πνεύμα υπό άλλη μορφή και άλλο περιεχόμενο, ενδεχομένως, και να προσφέρει κάτι καινούργιο στον κόσμο;
Ο κόσμος βαδίζει σε νέες συνθέσεις. Τίποτα δεν ανασταίνεται αυτούσιο. Ας μπορέσουμε να ταχτοποιήσουμε τους εσωτερικούς λογαριασμούς μας, να πάρουμε ύστερα μιαν αξιοπρεπή θέση στη συναυλία των εθνών, και να είμαστε ευχαριστημένοι. Προτού ιδούμε τι θα γίνει, με το ελληνικό πνεύμα, ας ιδούμε τι θα γίνει με την ελληνική εθνότητα, την ελληνική γλωσσά που άρχισε να εξαμερικανίζεται την ελληνική νεολαία που εγκαταλείπεται ακέφαλη στους κάθε λογής πειρασμούς του σύγχρονου κόσμου.
9η ΕΡΩΤΗΣΗ
Αν υπάρχουν παράγοντες που εμποδίζουν, κατά τη γνώμη σας, την αβίαστη και δημιουργική εκδήλωση του πνεύματος, ποιοι είναι αυτοί; Και πως μπορούν να παραμεριστούν;
Τα είπαμε πιο πάνω. Μην έχουμε την ανεύθυνη αφέλεια των συζητητών στα επαρχιακά και συνοικιακά καφενεία, που για όλα βρίσκουν υπεύθυνο, αλλά και φάρμακο, το κράτος. Το κράτος είμαστε εμείς οι ίδιοι. Το κράτος μας έχει τα ελαττώματά μας. Χρειάζεται αλήθεια, αλήθεια αδυσώπητη, ειλικρίνεια που αν μαστιγώνει, για να συνέλθουμε. Κατά μέρος οι πονηρές κολακείες, οι μακάριες αισιοδοξίες, οι τρισάθλιες δημοκοπίες, οι φθηνές «ιδεολογίες», οι επαίσχυντοι ναρκισσισμοί! Ο ελληνικός λαός πρέπει να συνειδητοποιήσει τις αδυναμίες του να γνωρίσει τις πληγές του. Πρέπει να θελήσει να σωθεί, όχι να το συζητεί απλώς. Πρέπει να πάψει να χαρίζεται σ’ αυτούς με δυο λόγια, ν’ αγαπήσει την αλήθεια. Έμπρακτα, όχι θεωρητικά.
Οι προβληματισμοί και οι κρίσεις δίκες σας.
Αιγίνιο 27/12/2022
Αναστάσιος Π. Τερζής
