Δεν προλαβαίνεις να διαβείς την πόρτα του διαμερίσματος που βρίσκεται στον δεύτερο όροφο του κτιρίου στην άλλοτε 10 Rue Lepsius -εδώ και χρόνια 4 Rue C. P. Cavafy για τους Αλεξανδρινούς- και ένα φωτεινό πρόσωπο σε προλαβαίνει από το να ξεκινήσεις μόνος σου την περιήγηση στη «φωλιά», που επέλεξε ένας από τους εμβληματικότερους ποιητές της Ελλάδας.
Το χαμόγελο του πρόσχαρου Αιγύπτιου μπροστά μας είναι χαραγμένο από τη μία άκρη στην άλλη το πρόσωπό του, και ο άνθρωπος που αντιλαμβάνεσαι πως είναι ο «οικοδεσπότης» της Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, σε γαληνεύει και συνάμα σε κερδίζει… Για τα επόμενα λεπτά θα ακούσεις στα ελληνικά μια σύνοψη της ζωής του Κωνσταντίνου Καβάφη που γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αιγύπτου, αλλά και «έφυγε» για τα αστέρια από την αγαπημένη του γειτονιά της.
Το υπέροχο καλωσόρισμα θα τελειώσει και η απορία στο μυαλό του δημοσιογράφου για τον Αιγύπτιο θεματοφύλακα της ιστορίας της ζωής του Έλληνα ποιητή εύλογη: ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος που με τέτοιο πάθος και βαθιά αγάπη μας ταξιδεύει στις διαδρομές ζωής του Κώστα Καβάφη;
«Μοχάμεντ Καβάφης…»
«Το όνομά μου είναι Μοχάμεντ, Μοχάμεντ Καβάφης!», είναι η ενθουσιώδης απάντηση που λαμβάνουμε από τον οικοδεσπότη μας στην ερώτηση για το όνομά του και να που μια ιστορία κρυμμένη… μέσα στην ιστορία ξετυλίγεται. Πώς βρέθηκε εδώ ο Αιγύπτιος Μοχάμεντ Καβάφης; Γιατί αγαπά τόσο τον Έλληνα ποιητή; «Εγώ ήρθα για πρώτη φορά εδώ το 1992, ήμουν δίπλα στον Μοσκώφ τότε και τώρα είμαι εδώ, παραμένω εδώ στο Μουσείο Καβάφη. Έχουμε και τη χαρά να έχει γίνει πρόσφατα και η ανακαίνιση στο διαμέρισμα και βρίσκομαι εδώ για τον κόσμο που έρχεται από το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα, τον αγαπώ τον Καβάφη», απαντά ο Μοχάμεντ. Και να που μαθαίνουμε πως ο συγκεκριμένος άνθρωπος βρίσκεται δίπλα στους επισκέπτες της Οικίας εδώ και τριάντα χρόνια.
«Ο Μοχάμεντ είναι στην Οικία Καβάφη πάνω από 30 χρόνια και μάλιστα, αν το σκεφτούμε, έχει “ζήσει” σε αυτό το διαμέρισμα περισσότερο από τον ίδιο τον Κωσταντίνο Καβάφη! Είναι ο άνθρωπος που υποδέχεται έναν επισκέπτη και έχει και την επιστασία του χώρου, μαζί με τη Μιρχάν Αμίν, την έτερη συνεργάτιδα μας. Αυτός είναι ο τρόπος που συστήνεται, έτσι τον αποκαλούμε εσωτερικά και εμείς, έχουμε μια εξαιρετική ομάδα στο Μουσείο Καβάφη…», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η διευθύντρια του παραρτήματος στην Αλεξάνδρεια του Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙΒΙΠ) Σταυρούλα Σπανούδη, που γνωρίζει τον κατά κόσμον Μοχάμεντ Ελ Σαΐντ μια ζωή…
Το Ελληνικό Ίδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙΒΙΠ) λειτουργεί το Μουσείο Καβάφη, ως μέρος των δραστηριοτήτων του στο εξωτερικό, με την ευθύνη του Παραρτήματός του στην Αλεξάνδρεια. Το Μουσείο εγκαινιάστηκε το 1992 με πρωτοβουλία του ιστορικού και συγγραφέα Kωστή Μοσκώφ (1939 – 1998), ενός χαρισματικού ανθρώπου, που άφησε ανεξίτηλη τη «σφραγίδα» του στη χώρα του Νείλου. Στις αρχές του 2022, το Ίδρυμα Ωνάση, σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (καθολικός διάδοχος του οποίου είναι το ΕΛΙΒΙΠ), ανέλαβε την αποκατάσταση της Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια. Τον Μάιο του 2024, η Οικία Καβάφη άνοιξε ξανά τις πόρτες της στο κοινό, υποδεχόμενη επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Μάλιστα, όπως μας εξηγεί ο Μοχάμεντ, από τα επίσημα θυρανοίξια της ανακαινισμένης Οικίας Καβάφη έως σήμερα ολοένα και περισσότεροι είναι και οι Αιγύπτιοι επισκέπτες –πολλοί από αυτούς νέοι, στους οποίους, όπως μας εξηγεί ο Μοχάμεντ, η Οικία «έγινε γνωστή χάρη στο Διαδίκτυο».
Ο Μοχάμεντ και ο Μοσκώφ
Πώς έγινε, όμως, ο Μοχάμεντ να βρεθεί στο πλευρό του Κωστή Μοσκώφ, του μορφωτικού ακολούθου στην Ελληνική Πρεσβεία του Καΐρου εκείνο το μακρινό 1992; «Στο σχολείο έγινε αυτό. Ήμουν στο σχολείο και ένας γνωστός μου τότε, δάσκαλος, με ρώτησε αν θα ήθελα να έρθω εδώ στο Μουσείο, μαζί και δίπλα στον Μοσκώφ. Και πήγα, έμεινα….», εξιστορεί ο, πατέρας τριών παιδιών, σήμερα Μοχάμεντ.
Τρία μεγάλα πια παιδιά που, αν και δεν μιλούν ελληνικά όπως ο ίδιος, ξέρουν τα πάντα για τον Κωνσταντίνο Καβάφη και όπως μας αναφέρει με το αφοπλιστικό του χαμόγελο του ο Μοχάμεντ είναι περήφανα που ο πατέρας τους είναι ο πιστός φύλακας της «φωλιάς» αυτής της παγκόσμιας ποίησης, της Οικίας Καβάφη.
Το μπαλκόνι όπου ο Κ. Π. Καβάφης ονειρευόταν το 1907 και η… πόρτα που τον ενοχλούσε
Έχουμε μείνει μονάχοι για αρκετή ώρα στην Οικία Καβάφη και ο Μοχάμεντ θα μας ταξιδέψει στον χρόνο, θα μας δείξει όλες τις γωνίες του σπιτιού. Μας πηγαίνει πίσω στο 1992 και την εποχή που βρέθηκε δίπλα στον τότε μορφωτικό ακόλουθο στην Ελληνική Πρεσβεία του Καΐρου. Μας αναφέρει τη σημασία για την ύπαρξη, σήμερα, του Μουσείου του Στρατή Τσίρκα, μιλά για τα υλικά που δώρισε η Εταιρεία Φίλων Στρατή Τσίρκα, για τους αγαπημένους ανθρώπους του Κωσταντίνου Καβάφη, για όσους τον βοήθησαν να γίνει το έργο του γνωστό σε όλο τον κόσμο: δεν αφήνει καμία από τις προσωπικές σελίδες της ζωής του εμβληματικού Έλληνα ποιητή που να μην την ξεφυλλίσει… Διαβαίνει μαζί μας κάθε διαδρομή στην ζωή του Έλληνα ποιητή, ακούραστος αυτή την ιδιαίτερα ζεστή Παρασκευή στα μέσα του Αυγούστου, χωρίς να πάρει ανάσα. «Ναι, είναι σαν να έχω ζήσει και εγώ εκείνες τις εποχές, έτσι νιώθω…» ομολογεί ο Μοχάμεντ και γελά όταν του κάνουμε το σχετικό σχόλιο.
Καθόμαστε μαζί και βλέπουμε μια εξαιρετική βιντεοπαρουσίαση για τον Κ. Καβάφη που υπάρχει για τους επισκέπτες, μας περιγράφει τη φιλοσοφία πίσω από το στήσιμο κάθε δωμάτιου του Μουσείο και μας αποκαλύπτει μια ιστορία που φέρνει στη συζήτηση μια λίγο… πικάντικη πινελιά του διαμερίσματος, ενώ καθόμαστε παρέα σε ένα ανοιχτό παράθυρο της Οικίας Καβάφη. Μας προτρέπει να παρατηρήσουμε στο φευγιό μας κάτι ιδιαίτερο στο κτίριο. «Αν δείτε στην είσοδο του κτιρίου υπάρχει μια μικρή πόρτα που οδηγεί σε έναν χώρο ημιυπόγειο. Αυτό ήταν για χρόνια η είσοδος σε έναν χώρο όπου πολλοί άντρες έρχονταν για να βρούνε λίγη… συντροφιά! Δεν άρεσε και πάρα πολύ αυτό στον Καβάφη, αλλά δεν ήταν στον χαρακτήρα του και να κατακρίνει, ήταν άνθρωπος διακριτικός», ψιθυρίζει ο Μοχάμεντ. «Για όσο αυτό συνέβαινε, ήταν μια δραστηριότητα στο κτίριο που… ίσως και να θα ήθελε να μην υπάρχει, αλλά την παρατηρούσε», εξιστορεί και χαμογελά ο Αιγύπτιος ξεναγός -για εμάς- της Οικίας Καβάφη. Αυτό που μας περιγράφει είναι ένας «Ναός της Σάρκας», όπως είχε αποκαλέσει ο Καβάφης τους συγκεκριμένους χώρους στην Αλεξάνδρεια, και είναι σίγουρο πως λίγοι θα καταλάβουν πως αυτός ήταν τότε ο ρόλος της ημιυπόγειας πόρτας αριστερά στην είσοδο του κτιρίου. Νιώθεις πως ο Μοχάμεντ, ο «φύλακας» της Οικίας Καβάφη τρέφει μεγάλη αγάπη για τον άνθρωπο Κ. Π. Καβάφη, ανεξάρτητα από το έργο του.
Και ας μην γνωρίστηκαν ποτέ…
Έχουμε φτάσει να αναπολούμε το χθες της μικρής αυτής γειτονιάς, στην οποία περπατούσε, όταν έβγαινε από το διαμέρισμα για να συναντήσει κάποιον φίλο του το κέντρο της Αλεξάνδρειας, ο Κ. Π. Καβάφης. Κάτω σε ένα καφενείο έχουν μαζευτεί νέοι και πίνουν τσάι, συζητούν, ακούνε μουσική. Η «ελληνική συνοικία» στην Αλεξάνδρεια του Καβάφη απλώνεται γύρω μας. Είναι μεσημέρι πια και όλα τα παράθυρα είναι ανοιχτά, οπότε και εισβάλουν στους χώρους του Μουσείου υπέροχες μυρωδιές και ήρεμες φωνές από οικογενειακές στιγμές, σιγανή μουσική από τα διπλανά μπαλκόνια. Αυτή η περιοχή γύρω από την Οικία Καβάφη εδώ στη Rue C. P. Cavafy μοιάζει με ταμπλό-βιβάν καθώς την κοιτάς από τα παράθυρα του διαμερίσματος. Είναι μια γειτονιά λαϊκή και γεμάτη ζωή χωρίς ανέσεις, αρκετή ευτυχία όμως. Σκέφτεσαι πως στις αρχές του 20ου αιώνα εδώ ήταν το επίκεντρο της ελληνικής κοινότητας και από ένα δωμάτιο βλέπεις και το Ελληνικό Νοσοκομείο από όπου έφυγε από τη ζωή ο Έλληνας ποιητής και άλλα ελληνικά σημεία να βρίσκονται σε κοντινή απόσταση, μια αστική εικόνα διαφορετική από τη σημερινή αφού τότε το κτίριο περιβαλλόταν από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, το Ελληνικό Νοσοκομείο αλλά και τους οίκους ανοχής της πόλης.
«Θα ήθελα να είχα γνωρίσει τον Καβάφη…»
«Ο Καβάφης ήταν ένας άνθρωπος αληθινός, ήταν δυνατός, ήταν ιδιαίτερος. Δεν ενδιαφέρθηκε π.χ να κάνει παιδιά, αλλά μας άφησε τα ποιήματά του…», λέει ο Μοχάμεντ καθώς κοντοστέκεται μπροστά στην προτομή του εμβληματικού ποιητή. Νιώθει την ανάγκη να τονίσει πόσο εστέτ ήταν η προσωπικότητα του ενοίκου του συγκεκριμένου διαμερίσματος στην καρδιάς της Αλεξάνδρειας. «Σκέφτομαι κάποιες φορές πως θα ήθελα να είχα γνωρίσει τον Καβάφη», μονολογεί και χαμογελά ξανά.
Ο Αλεξανδρινός ποιητής, που έζησε μόνος σε αυτό το διαμέρισμα, βίωσε μια ζωή γεμάτη μετακινήσεις και αλλαγές εργασιακού αντικειμένου. τονίζει ο ήρεμος Αιγύπτιος οικοδεσπότης μας καθώς μας δείχνει στο αντίστοιχο γράφημα τους σταθμούς της ζωής της εμβληματικής παγκόσμιας φυσιογνωμίας. Το πόσο ευρεία είναι η αναγνώριση του στον πλανήτη φαίνεται από τις εκδόσεις της δουλειάς του σε πληθώρα γλωσσών, τις μελέτες για το έργο του που έγιναν σε όλον τον κόσμο, μας εξηγεί ο Μοχάμεντ μπροστά σε μια πολύγλωσση βιβλιοθήκη με τα ποιήματα του Καβάφη.
Έφτασε όμως η ώρα να φύγουμε. Δύο νεαροί Αιγύπτιοι έχουν μόλις μπει στο Μουσείο και εμείς νιώθουμε πια πλούσιοι από τις μακριές, ζεστές συζητήσεις μας με τον Μοχάμεντ. Το χαμόγελο του οικοδεσπότη μας, τους καλωσορίζει χωρίς ίχνος κούρασης. Προτού τον αποχαιρετίσουμε ήρθε η στιγμή για την μάλλον επιβεβλημένη τελευταία ερώτηση που διόλου δεν τον αιφνιδιάζει: Ποιο είναι το αγαπημένο του ποίημα;
«Το δικό μου αγαπημένο; Μα, οι «βάρβαροι»! Ναι, «Περιμένοντας τους Βαρβάρους», δυνατό ποίημα…», απαντά χωρίς δισταγμό ο άνθρωπος με την ψυχή γεμάτη Καβάφη…
