Η ευλογιά των αιγοπροβάτων που έχει ενσκήψει τους τελευταίους μήνες στην Ελλάδα πλήττοντας εκατοντάδες ποιμνιοστάσια της χώρας απειλεί και τις αυτόχθονες ελληνικές φυλές των προβάτων, οι οποίες λόγω της προσαρμοστικότητάς τους και της ανθεκτικότητάς τους κατάφεραν και επιβίωσαν επί αιώνες συγκροτώντας ένα πολύτιμο κεφάλαιο του εθνικού κτηνοτροφικού μας πλούτου.
Η Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Αμάλθεια», η οποία έχει ως σκοπό τη διάσωση, διατήρηση και ανάδειξη των ελληνικών αυτοχθόνων φυλών αγροτικών και οικόσιτων ζώων και οι ειδικοί επιστήμονες με τους οποίους συνεργάζεται, επισημαίνουν τον κίνδυνο που ελλοχεύει στις περιπτώσεις υποχρεωτικής σφαγής κοπαδιών, καθώς ανάμεσα σε αυτά μπορεί να περιλαμβάνονται και πρόβατα αυτόχθονων φυλών και τονίζουν ότι είναι αναγκαία η εφαρμογή διαφορετικών χειρισμών και υγειονομικών μέτρων στην περίπτωσή τους (πχ διαχωρισμό των αυτοχθόνων ζώων, απομόνωσή τους και επιτήρηση).
Σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Ζωικών Γενετικών Πόρων Νέας Μεσημβρίας Θεσσαλονίκης, στην Κεντρική Μακεδονία έχει εφαρμοστεί το μέτρο της υποχρεωτικής σφαγής σε κοπάδι της αυτόχθονης φυλής Σερρών που είχε προσβληθεί από ευλογιά.
Τι λέει κτηνίατρος – επιδημιολόγος
Επίσης αναμένεται η έκδοση αποφάσεων υποχρεωτικής σφαγής κοπαδιών των επίσης σπάνιων και προστατευόμενων φυλών Ρουμλουκίου και Καραγκούνικου. Ανάλογες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί και στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, όπου φέρονται να θανατώθηκαν πολλά ζώα των σπάνιων αυτοχθόνων φυλών Γλώσσης Σκοπέλου και Πηλίου.
«Η ευλογιά των προβάτων συνιστά πραγματική απειλή για την παραδοσιακή ελληνική προβατοτροφία, και ειδικότερα για τις αυτόχθονες ελληνικές φυλές, πολλές από τις οποίες απειλούνται ήδη με εξαφάνιση λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου δρ κτηνίατρος-επιδημιολόγος και γενικός γραμματέας του ΔΣ της Αμάλθειας.
«Τα υγειονομικά μέτρα που λαμβάνονται για την εκρίζωση της νόσου -προσθέτει- και κυρίως η υποχρεωτική σφαγή όλων των προβάτων της εκάστοτε μολυσμένης εκτροφής μπορούν να αποβούν μοιραία στην περίπτωση αυτοχθόνων φυλών που έχουν μικρό και επαπειλούμενο με εξαφάνιση πληθυσμό όπως το πρόβατο Άργους, Πελαγονίας ή Ρουμλουκίου».
Πρόβατα των αυτοχθόνων φυλών θα μπορούσαν να επιβιώσουν από την ευλογιά
Στην περίπτωση των αυτοχθόνων φυλών η ευλογιά αποτελεί λαίλαπα, που ενδέχεται να οδηγήσει στην εξολόθρευσή τους. «Έχουμε σοβαρές ενδείξεις ότι πρόβατα των αυτοχθόνων φυλών θα μπορούσαν να επιβιώσουν από την ευλογιά, και ότι θα ήταν δέον να μην υποβάλλονται συλλήβδην σε υποχρεωτική σφαγή» υποστηρίζουν οι επιστήμονες της Αμάλθειας.
«Η ευλογιά είναι μία ασθένεια, η οποία προσβάλλει μόνο τα αιγοπρόβατα και δεν έχει ανιχνευθεί σε οπληφόρα της άγριας πανίδας. Όλες όμως οι ευρωπαϊκές φυλές των εκτρεφόμενων αιγοπροβάτων είναι ευπαθείς στη νόσο» αναφέρει ο κ Παπαϊωάννου.
«Είναι πολύ μεταδοτική, οφείλεται σε ιό και ο θάνατος των ασθενών ζώων μπορεί να επέλθει σε οποιοδήποτε στάδιο της νόσου, λόγω των βακτηριακών επιμολύνσεων στο δέρμα τους και στο αναπνευστικό τους σύστημα. Δυστυχώς ο ιός της ευλογιάς των προβάτων επιβιώνει στο περιβάλλον από δύο έως έξι μήνες και για αυτό το λόγο η νόσος μεταδίδεται από τα μολυσμένα ζώα σε ολόκληρη την αγέλη τους».
Δεν απειλείται ο άνθρωπος αλλά τα υπόλοιπα αιγοπρόβατα
Η ευλογιά δεν προσβάλλει τον άνθρωπο ούτε μεταδίδεται από γαλακτοκομικά προϊόντα και/ή το αιγοπρόβειο κρέας. Τα αυστηρά υγειονομικά μέτρα βιοασφάλειας, δηλαδή η απομόνωση των μολυσμένων εκτροφών και η υποχρεωτική σφαγή των ασθενών ζώων, λαμβάνονται αποκλειστικά για την αποτροπή μετάδοσης του ιού σε άλλες περιοχές όπου εκτρέφονται αιγοπρόβατα.
Η μετάδοση γίνεται κυρίως μέσω της αναπνοής, καθώς ο ιός υπάρχει στο ρινικό και οφθαλμικό έκκριμα των ασθενών ζώων, με την κατάποση μολυσμένου νερού ενώ μπορεί να προσβάλλει τα ζώα μέσω αμυχών ή πληγών του δέρματος.
Οι συνέπειες της νόσου για τον άνθρωπο είναι κυρίως οικονομικές ενώ τίθενται περιορισμοί στο εμπόριο ζώων και των προϊόντων τους και μειώνεται σημαντικά το ζωικό κεφάλαιο και οι αποδόσεις των επιβιωσάντων ζώων.
Σύμφωνα με τον κ Παπαϊωάννου «ο συνωστισμός των ζώων σε κοινούς βοσκότοπους, στην κουρά και στις ζωοπανηγύρεις, ευνοεί τη μετάδοση της νόσου. Δυστυχώς ο ιός μπορεί να μεταφερθεί σε μεγάλες αποστάσεις μέσω του ρουχισμού, των υποδημάτων και των οχημάτων των ανθρώπων που έρχονται σε επαφή με τα ασθενή ζώα, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται οι κτηνοτρόφοι, οι επαγγελματίες ή οι επισκέπτες των μολυσμένων εκτροφών.
Βαρύτερα τα συμπτώματα στα πρόβατα από ότι στις αίγες
Πάντως αυτό που έχει παρατηρηθεί διεθνώς είναι ότι τα κλινικά συμπτώματα είναι βαρύτερα στα πρόβατα από ότι στις αίγες και στα νεαρά ζώα από ότι στα ενήλικα.
Αν και κυκλοφορούν στη διεθνή αγορά δύο εμβόλια (το ένα μάλιστα παρήχθη στην Ρουμανία-χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης), η χρήση εμβολίων κατά της ευλογιάς των προβάτων δεν έχει εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς τα εμβόλια αυτά δεν είναι νεκρά, αλλά πρόκειται για ζωντανούς ιούς ελαττωμένης λοιμογόνου ικανότητας.
Επίσης ο κ Παπαϊωάννου επισημαίνει ότι προς το παρόν δεν υφίσταται αξιόπιστη μέθοδος διάκρισης μεταξύ του λοιμογόνου ιού που προκαλεί την ευλογιά και του ζωντανού εξασθενημένου ιού των εμβολίων, με αποτέλεσμα να μην είναι εφικτή η διαφοροποίηση των εμβολιασμένων προβάτων από τα ασθενή ζώα με τις συνήθεις εργαστηριακές δοκιμές.
Ωστόσο τα «ζωντανά» αυτά εμβόλια χρησιμοποιούνται σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, όπου η νόσος είναι ενδημική.
Πως μπορεί να ελεγχθεί η ευλογιά
Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρου 69 και 47 του Κανονισμού ΕΕ 2016/429, η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης δύναται κατ’ εξαίρεση να εκδώσει κανονιστικές πράξεις που να καθορίζουν τη χρήση εμβολίων για μεταδοτικές ασθένειες όπως η ευλογιά των προβάτων, όταν τα κράτη-μέλη θεωρήσουν σκόπιμη την εφαρμογή σχεδίου επείγοντος εμβολιασμού ως μέτρου για τον αποτελεσματικό έλεγχο της εξάπλωσης της νόσου».
Η λήψη απόφασης για τον εμβολιασμό των προβάτων κατά της ευλογιάς δεν είναι εύκολη υπόθεση γιατί θα πρέπει να διασφαλιστεί η καθολική του εφαρμογή. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο καθώς κάποιες χώρες του εξωτερικού απαγορεύουν την εισαγωγή φέτας και πρόβειου κρέατος από τα κράτη που εφαρμόζουν πρόγραμμα εμβολιασμού.
Η Θεσσαλία, η οποία παράγει το 15% του αιγοπρόβειου κρέατος και το 1/3 του αιγοπρόβειου γάλακτος είναι η Περιφέρεια που έχει πληγεί μέχρι σήμερα περισσότερο από την ευλογιά των αιγοπροβάτων και πριν ανακάμψει από τις καταστροφές της θεομηνίας «Ντάνιελ». Για το λόγο αυτό οι αρμόδιες κτηνιατρικές υπηρεσίες έχουν εστιάσει περισσότερο την προσοχή τους σ’ αυτήν.
Στην Κεντρική Μακεδονία σύμφωνα με στοιχεία που ανακοίνωσε χθες ο Αντιπεριφερειάρχης Αγροτικής Οικονομίας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, Γιώργος Κεφαλάς έχουν καταγραφεί κρούσματα σε 250 εκτροφές και θανατώθηκαν περίπου 57.000 αιγοπρόβατα.
Ο ευρωπαϊκός κανονισμός 2020/687 προστατεύει τις σπάνιες φυλές
Για την προστασία σπάνιων φυλών, η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο πλαίσιο των διατάξεων του άρθρου 13 του Κανονισμού 2020/687) χορηγεί στα κράτη-μέλη τη δυνατότητα να παρεκκλίνουν από ορισμένα υγειονομικά μέτρα ελέγχου των μεταδοτικών νόσων, όπως η ευλογιά των προβάτων, ώστε να μην υποβάλλονται σε υποχρεωτική θανάτωση (σφαγή) τα ζώα των μολυσμένων εκτροφών, εφόσον ανήκουν σε σπάνιες φυλές.
Στις περιπτώσεις αυτές, συνιστώνται εναλλακτικά υγειονομικά μέτρα, και συγκεκριμένα τα ζώα των σπάνιων φυλών «τίθενται σε κατάλληλη απομόνωση και κλινική επιτήρηση, συμπεριλαμβανομένης της διεξαγωγής εργαστηριακών εξετάσεων, έως ότου η αρμόδια (κτηνιατρική) αρχή να είναι σε θέση να διασφαλίσει ότι τα ζώα δεν ενέχουν κίνδυνο μετάδοσης της νόσου».
Βεβαίως, η εφαρμογή τέτοιων παρεκκλίσεων προϋποθέτει την στελέχωση των Κτηνιατρικών Υπηρεσιών καθώς και την ενίσχυση των Κτηνιατρικών Εργαστηρίων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων με εξειδικευμένο προσωπικό, εργαστηριακά όργανα και αντιδραστήρια.
Γιατί μας ενδιαφέρουν τόσο οι αυτόχθονες φυλές των αιγοπροβάτων και των βοοειδών; Πέραν του ότι αποτελούν ξεχωριστό κομμάτι του εθνικού και ευρωπαϊκού κτηνοτροφικού κεφαλαίου, τα αυτόχθονα ζώα έχουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, έχουν δυνατότητα αξιοποίησης των πτωχών, άγονων εκτάσεων, αντέχουν περισσότερο σε ασθένειες και παρασιτώσεις, έχουν ικανότητα επιβίωσης με περιορισμένη ποσότητα τροφής-νερού, είναι εύκολα στη διαχείριση και παράγουν προϊόντα με μοναδικά ποιοτικά χαρακτηριστικά (γάλα και κρέας).
Περισσότερο κινδυνεύουν τα πρόβατα από την ευλογιά
Εκ μέρους της «Αμάλθειας» ο ερευνητής Βασίλης Λέκκας ο οποίος θίγει- μιλώντας στο ΑΠΕ ΜΠΕ- το ζήτημα της αναγνώρισης των αυτοχθόνων αιγών που λόγω των αγκυλώσεων της γραφειοκρατίας, δεν έχουν καταχωρηθεί ακόμη στις αυτόχθονες φυλές αγροτικών ζώων.
«Στην πράξη τουλάχιστον επί του παρόντος στην Ελλάδα κρούσματα παρουσιάζονται ως επί το πλείστον στα πρόβατα και καθόλου ή σχεδόν καθόλου στις αίγες. Αν και οι εγχώριες αίγες χαρακτηρίζονται ως φυλή με αποφάσεις του υπουργείου στην ουσία εκπροσωπούν έναν τεράστιο πολυποίκιλο πληθυσμό που δεν έχει μελετηθεί και εν δυνάμει περικλείει σπάνιες μη ταυτοποιημένες φυλές που δεν προστατεύονται από την εξαίρεση του νόμου», ανέφερε.
«Παρότι τα πρόβατα είναι το είδος των αγροτικών ζώων που έχει μελετηθεί καλύτερα στην Ελλάδα, (αναφέρονται 40 φυλές προβάτων στον 20o αιώνα) εκτός από τις επίσημα αναγνωρισμένες φυλές, υπάρχουν και πολλές άλλες μη αναγνωρισμένες, οι οποίες έχουν ήδη ταυτοποιηθεί μέσω της ανάλυσης του γενετικού τους υλικού (DNA analysis) από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΓΠΑ) και το Πανεπιστήμιο Ludwing Maximilian του Μονάχου.
«Η κατάσταση πολλών πληθυσμών αυτοχθόνων προβάτων είναι επισφαλής»
Στο πρόσφατο ετήσιο συνέδριο της ΕΖΕ (Ελληνικής Ζωοτεχνικής Εταιρείας) στα Ιωάννινα (15-17 Οκτωβρίου 2025) έγινε σχετική παρουσίαση των μέχρι στιγμής ευρημάτων από το ΓΠΑ. Η έρευνα που διεξάγεται στο γενετικό υλικό των αυτοχθόνων προβάτων περιλαμβάνει τις επίσημα αναγνωρισμένες φυλές από το ελληνικό κράτος αλλά και άλλες άγνωστες φυλές (πληθυσμούς/τύπους) που εντοπίστηκαν ως επί τω πλείστον μέσω του Δικτύου της ΜΚΟ «Αμάλθεια».
«Ευελπιστούμε» λένε εκπρόσωποι της Οργάνωσης «ότι η Ελληνική Πολιτεία θα αξιοποιήσει τα ευρήματα της έρευνας αυτής προς όφελος της εγχώριας αιγοπροβατοτροφίας. Ωστόσο προς το παρόν η κατάσταση πολλών πληθυσμών αυτοχθόνων προβάτων είναι επισφαλής».
Στην ελληνική επικράτεια σήμερα υπερτερούν οι εκτροφές προβάτων με εισαγόμενες βελτιωμένες φυλές ή διασταυρωμένες με ντόπιες φυλές. Οι αυτόχθονες ελληνικές φυλές των προβάτων εκτιμάται ότι καταλαμβάνουν 2% ποσοστό.
Υπάρχουν περιπτώσεις αυτοχθόνων φυλών που αν και θεωρούνται εξαφανισμένες, ενδέχεται να επιβιώνουν σε μικρά κοπάδια όπως πιθανόν συμβαίνει με τα πρόβατα των φυλών Χαλκιδικής και Δράμας. «Κρούσμα ευλογιάς σε «απομεινάρια» τέτοιων φυλών λέει ο κ Λέκκας θα τους δώσει την χαριστική βολή την στιγμή που επρόκειτο να…αναγνωριστούν, γιατί θα θεωρηθούν «απλώς πρόβατα».
Έχουμε «δρόμο ακόμα» για την αναγνώριση όλων των σπάνιων φυλών του προβάτου
Για πολλές αυτόχθονες φυλές προβάτων δεν έχει ολοκληρωθεί επισήμως η διαδικασία αναγνώρισής τους. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών βρίσκεται στα νησιά, όπως το πρόβατο Σητείας και το πρόβατο Σαμοθράκης. Στην ηπειρωτική χώρα, μια χαρακτηριστική περίπτωση μη αναγνωρισμένης φυλής αποτελεί το «βλάχικο πρόβατο», μολονότι πρόκειται για μία από τις πιο επιφανείς και ιστορικές φυλές. Η γενετική ταυτοποίηση του δρομολογήθηκε πρόσφατα από το ΓΠΑ.
Σημειωτέον, το Βλάχικο πρόβατο είναι το Α στο αλφαβητάριο των εγχώριων φυλών προβάτων. «Γιατί παραμένει εκτός νυμφώνος πρέπει να το απαντήσουν οι ειδικοί. Αυτή την στιγμή είναι απολύτως εκτεθειμένο στον κίνδυνο της ευλογιάς ως μη ταυτοποιημένη φυλή όπως και το «βλάχικο πρόβατο Πελοποννήσου» που αποτελεί παραδοσιακά έναν διακριτό πληθυσμό.
Παρόμοιες περιπτώσεις είναι το Κοκοβίτικο πρόβατο και το πρόβατο Άργους, τα οποία διατηρούνται σε μικρούς πληθυσμούς κυρίως από συνεργάτες της ΜΚΟ Αμάλθεια. Πρόσφατα η Αμάλθεια χρηματοδότησε σε σύμπραξη με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας τη συγκρότηση ενός πυρήνα εκτροφής προβάτων της σπάνιας φυλής Ρουμλουκίου, ο οποίος βρίσκεται στο αγρόκτημα του Γεωπονικού Τμήματος του Πανεπιστημίου.
Απειλούνται με εξάλειψη
«Οι πληθυσμοί αυτοί απειλούνται με εξάλειψη αν υπάρξουν κρούσματα ευλογιάς στα τελευταία κοπάδια τους» επισημαίνει ο κ Λέκκας επειδή οι μη αναγνωρισμένες φυλές (προβάτων), αυτήν την στιγμή, διοικητικά, θεωρούνται «γενικώς πρόβατα». Σε περίπτωση κρουσμάτων ευλογιάς μπορούν νομίμως να θανατωθούν διότι δεν προστατεύονται ως σπάνιες αυτόχθονες φυλές βάσει των διατάξεων του άρθρου 13 του Κανονισμού 2020/687 που προβλέπει η Ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Αυτό σημαίνει ότι πολύτιμοι γενετικοί πόροι θα εξαλειφθούν πριν προλάβουμε να τους θέσουμε υπό το καθεστώς προστασίας που παρέχεται από την ισχύουσα νομοθεσία.
Όσο και να κόπτεται ο ιδιοκτήτης μιας μη αναγνωρισμένης φυλής δεν μπορεί να αποδείξει την ταυτότητά της λόγω έλλειψης στοιχείων. Απτό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση κοπαδιού στη Σαμοθράκη που υποβλήθηκε σε υποχρεωτική σφαγή λόγω κρουσμάτων ευλογιάς, καθώς η γενετική ταυτοποίηση της φυλής είναι ακόμη σε εξέλιξη.
« Όλα τα παραπάνω κατ’ αντιστοιχία ισχύουν και για τις αίγες, καθώς υπάρχει μόνο μία αναγνωρισμένη φυλή αιγών, αυτή της Σκοπέλου. Αν η ευλογιά επηρέαζε εξ ίσου «τις ντόπιες αίγες μας» θα μιλούσαμε και για μία «γενοκτονία των αιγών» εφ’ όσον κανείς δεν θα μπορούσε να υποδείξει ότι πρόκειται για διακριτές φυλές» καταλήγει ο κ Λέκκας.
