Προσδοκία είναι η ισχυρή ελπίδα ότι θα πραγματοποιηθεί το ποθούμενο, που θα μεταβάλει άρδην την κατάσταση, η οποία μας ταλανίζει, μας γεμίζει με πόνο ή ανία. Σήμερα δεν βιώνουμε με την προσδοκία συμβάντος που θα μεταβάλει σημαντικά τον προσωπικό ή τον κοινωνικό μας βίο. Η ανταλλαγή ευχών εντάσσεται σε πλαίσιο κοινωνικής εθιμοτυπίας και αυτές είναι γενικές και αόριστες, αναφερόμενες στην υγεία και στην ειρήνη κατά κανόνα. Υπήρξε όμως εποχή, κατά την οποία οι άνθρωποι σε διάφορες κοινωνίες βίωναν με την προσδοκία ριζικού μετασχηματισμού των κοινωνιών τους. Αυτόν τον μετασχηματισμό θα επέφερε πρόσωπο, το οποίο θα ερχόταν στη γη γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Τότε οι άνθρωποι δεν είχαν «ανακαλύψει» το υλιστικό κοσμοείδωλο, το οποίο έχει στραγγαλίσει την ελπίδα κατά τη νεωτερικότητα.
Είναι άκρως εντυπωσιακό ότι σε πολλές κοινωνίες η προσδοκία της έλευσης ενός μεταρυθμιστού – σωτήρα υπήρξε έντονη και έχει καταγραφεί στην ιστορία πολλών εθνών, από την Άπω Ανατολή μέχρι την Ευρώπη.
Στον Ταοϊσμό, τη θρησκεία των Ιαπώνων, ο σωτήρας, που αναμένεται να έρθει ονομάζεται Λι Χόγκ. Θα εμφανιστεί στο τέλος του κόσμου και θα διακρίνεται από τη σοφία του και θα ενσαρκώνει τις αρετές και την δικαιοσύνη. Οι κάτοικοι του Σιάμ περίμεναν ένα «Σόμμωνα Κόδαμ», δηλαδή έναν σοφό και δίκαιο ηγέτη, για να φέρει την ευημερία στη γη.
Άκρως εντυπωσιακά είναι τα γραφέντα από τον Κινέζο Κομφούκιο (6ος αιών π.Χ.) στο έργο του «Ηθικά» για τον σωτήρα της ανθρωπότητας. Τον αποκαλεί «άγιο» και «θεάνθρωπο» βασιλιά, ο οποίος θα σταλεί από τον ουρανό και θα εμφανιστεί στη δύση για να αποκαταστήσει την διασαλευμένη δικαιοσύνη στη γη, να οδηγήσει την ανθρωπότητα στο Αγαθό. Έγραψε συγκεκριμένα: «Εγώ ο Κομφούκιος άκουσα ότι θα εμφανισθεί άγιος άνθρωπος που θα κάνει πλήθος αγίων έργων, θα είναι απεσταλμένος εξ ουρανού και θα εξουσιάσει όλη τη γη». Εκφράζει μάλιστα τη θλίψη του γράφοντας: «Δεν μπόρεσα να αισθανθώ την ικανοποίηση να δω έναν θεάνθρωπο, ο οποίος από τη γέννησή του, θα κατείχε την λυτρωτική γνώση, για να σώσει ολόκληρη την ανθρωπότητα, θα ήταν αληθινός θεάνθρωπος»! Στην κινεζική θρησκευτική παράδοση ο μελλοντικός ελευθερωτής αναφέρεται ως ήρωας Κιούν – Τσεούν, που σημαίνει «Ποιμένας και Άρχοντας». Ο αναμενόμενος υπήρχε πριν δημιουργηθεί ο ουρανός και η γη ως ποιητής των απάντων, είναι ενωμένος με τον Ουρανό και για τούτο αποκαλείται «Ουρανάνθρωπος». Θα κάμει την εμφάνισή του όταν ο κόσμος θα είναι βυθισμένος στο πιο πυκνό σκοτάδι της αμάθειας και της δεισιδαιμονίας, όταν θα παραμεριστεί η αρετή και θα επικρατήσει η κακία. Όταν θα έρθει, οι άνθρωποι δεν θα τον δεχτούν, αλλά θα τον κακοποιήσουν. Αυτός θα αναλάβει την ανθρώπινη ρυπαρότητα, θα είναι ο Κύριος του κόσμου και θα θυσιαστεί γ’ αυτόν!
Στην ινδική θρησκευτική παράδοση, η οποία είναι αποτυπωμένη στα πανάρχαια ιερά βιβλία του ινδουϊσμού, τις Βέδες, περιγράφεται μια αρχέγονη κοινωνία ευδαιμονίας, η οποία χάθηκε με την ευθύνη των ανθρώπων. Οι άνθρωποι έκτοτε ζουν σε κατάσταση θλίψεων και δυστυχίας και γι’ αυτό οι θεοί στέλνουν κατά καιρούς διαφόρους θεανθρώπους, τους «Μπατισάτβα» (ενσαρκωμένους θεούς), για να βοηθήσουν τους ανθρώπους. Γίνεται λόγος μάλιστα για κάποιον ξεχωριστό Μπατισάτβα ο οποίος θα θέσει τέρμα στα ανθρώπινα δεινά. Οι αρχαίοι Ινδοί είχαν τόσο έντονη την προσδοκία, ώστε θυσίαζαν συχνά ένα πρόβατο, κραυγάζοντας: «πότε θα γεννηθεί ο Λυτρωτής;». Σύμφωνα με ινδουϊστική δοξασία, ο θεός της φωτιάς και του ήλιου Άγκνι θα ενσαρκωθεί από παρθένο και θα γίνει μεσίτης των ανθρώπων με τους θεούς. Αναφέρεται και η Κάλκι, η οποία είναι η μεγάλη ενσάρκωση του Βισνού, η οποία θα δώσει τέλος στο κακό που υπάρχει στον κόσμο.
Στον Βουδισμό υπάρχει καταπληκτική πρόρρηση του ιδίου του Βούδα (6ος αιών π.Χ.), στους μαθητές του, ότι η διδασκαλία του, μετά από πεντακόσια χρόνια, θα αποδυναμωθεί, διότι θα έρθει ένας άλλος σπουδαιότερος από αυτόν δάσκαλος. Στην παράδοση του Μαχαγυάνα Βουδισμού αναμένεται η έλευση ειρηνικού ηγεμόνα, του Μεττρέγια, του οποίου ο λόγος θα ελευθερώσει από την κακοδαιμονία. Αυτός θα φέρει την πραγματική φώτιση και θα είναι ο διάδοχος του Βούδα Σακχαμούνι.
Οι Πέρσες ανέμεναν τον Σωτήρα Σαοσχυάντ. Αυτός θα γεννιόταν από παρθένα. Αυτή η νοσταλγία είναι γραμμένη στο ιερό βιβλίο τους, την Αβέστα. Και οι Αρμένιοι είχαν έντονη την προσδοκία της ελεύσεως μεγάλου λυτρωτή. Κατά μαρτυρία του Ρωμαίου ιστορικού Σουετώνιου (70-126 μ. Χ.), ο βασιλιάς τους Τιρυδάτης κάλεσε τους σοφούς και τους μάγους της χώρας του σε σύσκεψη και απέστειλε αντιπροσωπία στην Περσία για να βρουν τον αναμενόμενο σωτήρα του κόσμου! Η βιβλική αναφορά σε Μάγους από την Ανατολή, οι οποίοι προσκύνησαν τον νεογέννητο Χριστό, εξηγείται από τη διάχυτη προσδοκία των εθνών.
Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο κακοποιός δαίμονας Τυφώνας, μορφοποιημένος σε δράκοντα και τη μεσολάβηση μιας γυναίκας, έφερε τα κακά στη γη. Ο Ώρος, γυιός της θεάς Ίσιδος, αναμενόταν να τον φονεύσει και να σώσει τους ανθρώπους.
Οι δοξασίες που παραθέσαμε επικρατούν ακόμη στους λαούς, που τις καλλιέργησαν και σε άλλους πέραν αυτών. Οι θρησκείες των λαών της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής έχουν συρρικνωθεί στο έπακρο, με την επικράτηση του χριστιανισμού, αρχικά, του ισλάμ, αργότερα, ο ινδουϊσμός, ο βουδισμός και ο ταοϊσμός όμως έχουν δισεκατομμύρια πιστών. Άραγε ζουν οι λαοί που τις ασπάζονται με την προσδοκία των προγόνων τους ή έχουν απωλέσει την ελπίδα ότι μπορεί κάποτε να συμβεί η μεγάλη ανατροπή; Βέβαια κρινόμενα τα όσα παραθέσαμε μυ το πρίσμα του δυτικού ορθολογισμού μπορούν να χαρακτηριστούν αποκυήματα της φαντασίας του ανατολικού μυστικισμού ανάξια προσοχής και περαιτέρω ανάλυσης. Θα μπορούσε κάποιος να συμφωνήσει, επιφανειακά εξετάζοντας τις προσδοκίες, αν παρόμοιες δοξασίες δεν υπήρχαν και στους λαούς, Έλληνες και Ρωμαίους, των οποίων οι πολιτισμοί αποτέλεσαν, όπως υποστηρίζεται, το θεμέλιο του συγχρόνου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η εξέταση αυτού θα είναι το θέμα του επομένου άρθρου.
«Μακρυγιάννης»
