Του Γιάννη Κορομήλη
Οι ασχολούμενοι με το μέλλον και τα μελλούμενα επιστήμονες (για να μην τους μπερδεύουμε με τους αστρολόγους, τις χαρτορίχτρες, τις καφετζούδες κ.λ.π.) μας λεν πως το μέλλον ανήκει στους σοφούς. Κατά μια έννοια μας λεν πως στο μέλλον θα έχουν τον πρώτο λόγο και το κουμάντο οι σοφοί. Αλλά πότε ένας άνθρωπος είναι σοφός; Προφανώς όταν το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι η σοφία. Και τι είναι σοφία; Υπάρχουν αρκετοί ορισμοί. Γενικά θα λέγαμε πως η σοφία είναι μια ικανότητα δυσπρόσιτη, δυσκολοπλησίαστη. Ίσως για αυτό οι αρχαίοι πρόγονοι μας μιλούσαν για φιλοσόφους. Και σήμερα μιλούμε σε παγκόσμιο επίπεδο για φιλοσόφους και φιλοσοφία. Σπανίως δε για σοφούς και σοφία.
Το Μαντείο των Δελφών, όταν φίλος του Σωκράτη (εν αγνοία του ίδιου) πήγε και ρώτησε ποιος είναι ο σοφότερος των ανθρώπων, απάντησε: ο Σωκράτης. Αλλά ο Σωκράτης διακήρυσσε το γνωστό «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» δηλ. Ένα ξέρω ότι δεν ξέρω τίποτα! Σοφός που… δεν ξέρει τίποτα είναι κομματάκι αντιφατικό. Ο Σωκράτης βέβαια ερμήνευσε το χρησμό του Απόλλωνα ( όπως ο ίδιος είπε στην απολογία του, κατά Πλάτωνα) λέγοντας ότι εξέτασε τους φερόμενους ως σοφούς της εποχής του και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλοι τους ανεξαιρέτως πίστευαν ότι, ούτε λίγο ούτε πολύ, τα ήξεραν όλα. Ενώ στην ουσία δεν ήξεραν τίποτα.
Φαίνεται λοιπόν, είπε ο Σωκράτης, ότι ο θεός (ο Απόλλωνας) έκρινε ότι είμαι σοφότερος από όλους άλλους εγώ διότι μόνον εγώ ξέρω ότι δεν ξέρω τίποτα ενώ εκείνοι διαλαλούν πως τα ξέρουν όλα, πράγμα βέβαια που δεν ισχύει. Εδώ τα πράγματα μπερδεύονται. Ο Σωκράτης ήταν σοφός. Όμως δεν ήξερε τίποτα! Σχήμα λόγου θα πείτε. Πάντως δεν μας δίνει κάποιο ορισμό. Μας δίνουν όμως άλλοι. Όπως π.χ ο Αντισθένης: «Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις». Δηλ. η σοφία αρχίζει με την έρευνα πραγμάτων και εννοιών. Η Γραφή λέει: « Αρχή σοφίας φόβος Κυρίου». Στην Ινδία ορίζουν τα σοφό ως τον άνθρωπο που έχει την ικανότητα να βλέπει (και να κατανοεί) την πραγματικότητα όπως πράγματι είναι. Τα εγκυρότερα λεξικά θεωρούν τη σοφία ως τη δυνατότητα ή την ικανότητα γνώσης, ανάλυσης, ορθής κρίσης και δράσης (Ακαδημία Αθηνών). «Σοφία είναι η βαθιά πνευματικότητα και η ικανότητα κάποιου να κάνει βαθιές αναλύσεις στα γεγονότα, να συσχετίζει στοιχεία, να κατανοεί την πραγματικότητα και να αξιοποιεί την πείρα και τις γνώσεις του παράγοντας λογικές, ωφέλιμες κρίσεις και δίνοντας σωστές και δίκαιες συμβουλές…» (Γ. Μπαμπινιώτης).
Γενικά μιλώντας θα μπορούσε κανείς να πει πως η σοφία προϋποθέτει γνώσεις, αρετές, αξίες, αυτογνωσία, ελευθερία από εγωπάθεια, ψευδαισθήσεις, αυταπάτες, πάθη γενικώς ( «Του σοφού η ψυχή δεν γνωρίζει θύελλες», έλεγε ένας μύστη του μεσαίωνα»). Κι επίσης αντικειμενική θεώρηση του κόσμου. Το να βλέπει δηλ. κανείς την πραγματικότητα όπως είναι κι όχι μέσα από «παραμορφωτικούς φακούς» ιδεολογιών, προκαταλήψεων γενικά, προτιμήσεων, παθών κ.τ.λ.
Μ΄αυτή τη συλλογιστική η σοφία είναι ένα ιδιαίτερα δύσκολο επίτευγμα. Και οι πραγματικά σοφοί είναι λίγοι, χαρισματικοί άνθρωποι. Η σοφία στην πραγματικότητα είναι ένα υψηλό ιδανικό. Ή, για να δανειστώ έναν όρο από τα Μαθηματικά, η σοφία όπως και η Αγιότητα είναι ένα είδος ορίου. Που θα πει ένα σημείο ή ένας αριθμός κ.α., που τον προσεγγίζουμε όλο και περισσότερο χωρίς όμως να το φθάνουμε ποτέ.
Όπως η Αγιότητα για τους Χριστιανούς. Ένα είδος φάρου φωτεινού. Που μας, δείχνει το δρόμο για να γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι. Όμως το δρόμο αυτό που καταλήγει στο Ιδανικό, στο Άγιο δεν φτάνουμε ποτέ στο τέρμα. Όσο περισσότερο πλησιάζουμε, τόσο το καλύτερο. Αλλά κι αυτό δεν είναι λίγο. Το δρόμο προς τη σοφία λίγοι μπορούν να τον βρουν και ακόμη λιγότεροι να τον «περπατήσουν». Αξίζει τιμή σε όσους το κάνουν.
Οι Αρχαίοι Έλληνες το ήξεραν. Για αυτό και όσοι ασχολούνταν επίμονα και σοβαρά με την κατάκτηση της σοφίας δεν τους έλεγαν σοφούς αλλά φιλοσόφους, φίλους της σοφίας. Εκείνους δε που είχαν ως επάγγελμα να διδάσκουν με αμοιβή τη φιλοσοφία της ρητορικής , της πολιτικής ( από τον 5ο αιώνα αι μετά) τους έλεγαν Σοφιστές. Υπήρχαν βέβαια και σοφιστές που παρίσταναν τους σοφούς, με πονηριές και τεχνάσματα προκειμένου να αισχροκερδήσουν. Τα σοφίσματα τους δεν ήταν παρά σκόπιμοι παραπλανητικοί συλλογισμοί και αληθοφανή επιχειρήματα με στόχο την εξαπάτηση ή την πρόκληση σύγχυσης στο συνομιλητή ή στον ακροατή τους.
Συμπέρασμα όλων, όσα προηγήθηκαν: Οι σοφοί κυβερνήτες, υπουργοί, επιχειρηματίες θα ήταν σίγουρα μία (η μοναδική, θα λέγαμε) λύση στα σημερινά μας αδιέξοδα. Όμως Έλληνες σοφοί είναι λίγοι. Και διασκορπισμένοι σ΄ολο τον κόσμο. Ποιος θέλει να τους αναζητήσει και ποιος να τους βρει; Εκτός κι αν οι ίδιοι το επιδίωκαν. Πράγμα απίθανο. Στο μέλλον ( με κατάλληλη Παιδεία κ.λ.π.) ίσως να υπάρξουν. Αλλά «οι καιροί ον μενετοί», δεν περιμένουν…
