Το καρπούζι ανήκει στην οικογένεια των κολοκυνθοειδών και αρχικά ήταν άγριο.
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Εξημερώθηκε στην Δυτική Αφρική και έχει πάνω από 1.000 ποικιλίες. Υπάρχουν αποδείξεις καλλιέργειας καρπουζιού από σπόρους (κουκούτσια) σε τάφους Φαραώ στην Αρχαία Αίγυπτο. Η γλυκιά, ζουμερή σάρκα του είναι συνήθως έντονα κόκκινη έως ροζ, με πολλούς μαύρους σπόρους, αν και υπάρχουν ποικιλίες χωρίς σπόρους.
Συχνά καταναλώνεται ως χυμός ή ως συστατικό σε ανάμεικτα ποτά.
Το 2017 η Κίνα παρήγαγε σχεδόν τα 2/3 της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής καρπουζιών. Τον 7ο αιώνα, καρπούζια καλλιεργούνταν στην Ινδία, και τον 10ο αιώνα μ.Χ. έφτασε στην Κίνα, η οποία είναι σήμερα ο μοναδικός μεγαλύτερος παραγωγός καρπουζιού στον κόσμο.
Τον 10ο αιώνα επίσης εμφανίστηκε και στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα οι Μαυριτανοί εισήγαγαν τα φρούτα στην Ισπανία. Από εκεί απλώθηκε προς τη νότια Ευρώπη.
Ευρωπαίοι άποικοι και σκλάβοι από την Αφρική εισήγαγαν το καρπούζι στον Νέο Κόσμο. Οι Ισπανοί έποικοι το καλλιεργούσαν στη Φλόριντα το 1576. Καλλιεργήθηκε στη Μασσαχουσέτη το 1629, και το 1650 στο Περού, τη Βραζιλία και τον Παναμά, καθώς και σε πολλές βρετανικές και ολλανδικές αποικίες.
Τα καρπούζια έγιναν γρήγορα αποδεκτά στη Χαβάη και σε άλλα νησιά του Ειρηνικού, όταν εισήχθησαν εκεί από εξερευνητές όπως ο καπετάνιος Τζέιμς Κουκ.
Καρπούζι – το φρούτο του καλοκαιριού
Τα καρπούζια χωρίς σπόρους αναπτύχθηκαν αρχικά το 1939 από Ιάπωνες επιστήμονες που μπόρεσαν να δημιουργήσουν υβρίδια. Αυτά τα καρπούζια έγιναν πιο δημοφιλή τον 21ο αιώνα, αυξάνοντας σχεδόν το 85% των συνολικών πωλήσεων καρπουζιών στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2014.
Η ελληνική επιστημονική λέξη για το καρπούζι είναι «υδροπέπων» (υδρο-πεπόνι, αντίστοιχα στην αγγλική γλώσσα water-melon).
Η λέξη «καρπούζι» προέρχεται από την αντίστοιχη τουρκική karpuz, η οποία ανάγεται στην περσική xarbuz(a). Στην Κύπρο χρησιμοποιείται και η αραβική ονομασία παττίχα.
Οι αγρότες της περιοχής Zentsuji της Ιαπωνίας βρήκαν έναν τρόπο να καλλιεργούν κυβικά καρπούζια καλλιεργώντας τα φρούτα σε μεταλλικά και γυάλινα κουτιά και κάνοντάς τους να πάρουν το σχήμα του δοχείου.
Το κυβικό σχήμα είχε αρχικά σχεδιαστεί για να διευκολύνει τη στοίβαξη και την αποθήκευση των καρπουζιών, αλλά αυτά τα “τετράγωνα καρπούζια” μπορεί να είναι τριπλάσια από την τιμή των κανονικών, επομένως απευθύνονται κυρίως σε πλούσιους αστικούς καταναλωτές. Τα καρπούζια σε σχήμα πυραμίδας έχουν επίσης αναπτυχθεί και μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε πολυεδρικό σχήμα.
Στην Ελλάδα το καρπούζι ωριμάζει το καλοκαίρι Ιούνιο και Ιούλιο. Είναι ένα από τα πιο δροσιστικά καλοκαιρινά φρούτα, ιδανικό για κατανάλωση σε φέτες ή σε φρουτοσαλάτες. Μπορεί επίσης να χτυπηθεί στο μπλέντερ και να γίνει γρανίτα ή αναψυκτικό, με ή χωρίς την προσθήκη μικρής ποσότητας αλκοόλ.
Μπορεί επίσης να γίνει και φρουτ-παντς, κόβοντάς το στη μέση, αδειάζοντας το ένα μισό και ξαναγεμίζοντάς το με το αλεσμένο περιεχόμενο συν ένα μπουκάλι βότκα και παγάκια.
Το χωράφι όπου καλλιεργούνται τα καρπούζια ονομάζεται μποστάνι.
Καρπούζι – το φρούτο του καλοκαιριού
Παλιότερα τα περισσότερα καρπούζια ήταν τα λεγόμενα «Αμερικάνικα», στενόμακρα, πολύ γλυκά και περίπου 20-25 κιλά το καθένα. Σήμερα οι περισσότεροι προτιμούν μικρότερα σε μέγεθος, που να χωράνε εύκολα στο ψυγείο.
Σε αρκετά σημεία της Ελλάδας με το φλοιό του καρπουζιού παρασκευάζουν γλυκό κουταλιού. Σπεσιαλίστας σ’ αυτό είναι βέβαια η παραδοσιακή οικογενειακή βιοτεχνία Αχιλλαδέλη στον Κορνό Λήμνου (2254061250), που εδώ και 60 χρόνια παράγει τα εκπληκτικά γλυκά κουταλιού (28 διαφορετικές ποικιλίες), όπως και τον χαλβά, τα λουκούμια, τη βυσσινάδα και το δροσιστικό «υποβρύχιο».
Επειδή η επιλογή του καρπουζιού είναι δύσκολη για τους περισσότερους, τυπική εικόνα στην λαϊκή αγορά και στους πλανόδιους πωλητές στην Ελλάδα είναι η «διαφήμιση» του πωλητή των καρπουζιών με δυνατή φωνή: «Καρπούζι με το μαχαίρι», «Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω» (εννοώντας ότι προτίθεται να κόψει κομμάτι του καρπουζιού για να δει ο αγοραστής την ποιότητα), ή «με τη βούλα», εννοώντας την εγγυημένη ποιότητα του φρούτου.
Στην περίπτωση που δεν υπάρχει η δυνατότητα ή η διάθεση για να κοπεί το καρπούζι, πολλοί καταφεύγουν σε έλεγχο που γίνεται χτυπώντας το ελαφρά περίπου στη μέση. Υποτίθεται ότι αν το καρπούζι κάνει έναν κούφιο, «καμπανιστό» ήχο είναι καλής ποιότητας, ενώ αν ο ήχος είναι συμπαγής, δεν θεωρείται ώριμο και η αγορά αποφεύγεται.
Καθώς ο τρόπος αυτός είναι επισφαλής, μερικές φορές όταν το φρούτο δεν αποδειχτεί ικανοποιητικής ποιότητας ακούγεται η φράση «μάπα το καρπούζι» (η φράση αυτή χρησιμοποιείται και μεταφορικά), δηλαδή ότι είναι εσωτερικά άσπρο (άγουρο) ή άγλυκο σαν λάχανο (μάπα).
Ένα καρπούζι περιέχει ζάχαρη σε ποσοστό γύρω στο 6% και νερό στο 91%.
Όπως και πολλά άλλα φρούτα, περιέχει βιταμίνη C. Είναι ελαφρώς διουρητικό και περιέχει καροτινοειδή σε μεγάλες ποσότητες.
Επίσης είναι σημαντική πηγή σε λυκοπένιο.
Για το καρπούζι υπάρχουν αρκετές ελληνικές παροιμίες.
Μια από αυτές λέει
«δεν μπορείς να κρατάς δύο καρπούζια στην ίδια μασχάλη».
Μια άλλη δηλώνει τον προβληματισμό και την δυσκολία που έχει κανείς να καταλάβει εάν το καρπούζι που θα αγοράσει θα είναι ώριμο ή όχι:
«Με το καρπούζι και το γάμο πριν τα δοκιμάσεις δεν μπορείς να είσαι σίγουρος τι θα σου βγει, νόστιμο ή κολοκύθι»
