Το ιστορικό περιοδικό Foreign Affairs ανέλαβε να προσεγγίσει ιδρύματα και ειδικούς για να τοποθετηθούν -περιεκτικά- στο εξής ερώτημα-θέση:
Η συνέχιση της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ήταν ένα στρατηγικό λάθος;
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2022, όταν ξεκίνησαν οι διαδικασίες για την ένταξη της Φινλανδίας, της Σουηδίας, αλλά και της Ουκρανίας, η οποία προκάλεσε και τη ρωσική εισβολή.
Από τους 61 ειδικούς και επιστήμονες που συμμετείχαν στο debate, οι 41 απάντησαν πως διαφωνούν πολύ ή απλά διαφωνούν με τη θέση αυτή. Τρείς είναι ουδέτεροι, ενώ 19 συμφωνούν ή συμφωνούν απόλυτα με τη θέση ότι η διεύρυνση ήταν λάθος.
Σημειώνεται ότι ανάμεσα στου εμπειρογνώμονες που είναι επικριτικοί έναντι της νατοϊκής διεύρυνσης είναι σημαντικά ονόματα και διακεκριμένοι επιστήμονες του χώρου, ειδικά στις ΗΠΑ.
Ενδεικτικά είναι ο Ομότιμος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και πρόεδρος του Quincy Institute for Responsible Statecraft Άντριου Μπέικβιτς, η διευθύντρια της δεξαμενής σκέψης New America Anne-Marie Slaughter, ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και συνεργάτης του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων Charles Kupchan, ο ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Johns Hopkins Michael Mandelbaum, ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Χάρβαρντ Stephen Walt και ο καθηγητής Τζον Μιρσχάιμερ.
Μια μοναδική αυτοκαταστροφική προσέγγιση
Η μεταψυχροπολεμική επέκταση του ΝΑΤΟ ήταν ένα στρατηγικό λάθος, αναφέρει η Emma Ashford από το Ατλαντικό Συμβούλιο.
Η Ashford παραδέχεται ότι η επέκταση αναμφίβολα απέφερε κάποια οφέλη, ιδίως δίνοντας στα κράτη του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας μια σαφή πορεία προς τους δυτικούς θεσμούς.
Ωστόσο, επισημαίνει ότι την ίδια στιγμή η διεύρυνση «βοήθησε στην αύξηση των εντάσεων με τη Ρωσία και διαιώνισε μια προσέγγιση μηδενικού αθροίσματος για την ευρωπαϊκή ασφάλεια που έχει επιδεινώσει το άμεσο περιβάλλον ασφάλειας της συμμαχίας και συνέβαλε στη σημερινή σύγκρουση στην Ουκρανία»
Αντίθετα, προσθέτει πως «μια πιο προσεκτική και μετρημένη προσέγγιση της ευρωπαϊκής ασφάλειας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο -όπως η σε μεγάλο βαθμό ανενεργή Σύμπραξη για την Ειρήνη- θα μπορούσε κάλλιστα να έχει δημιουργήσει ένα πιο περιεκτικό και πιο αποτελεσματικό ευρωπαϊκό περιβάλλον ασφάλειας».
Ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών Daniel Treisman υποστηρίζει ότι «το λάθος δεν ήταν τόσο η επέκταση του ΝΑΤΟ καθεαυτό, όσο η αποτυχία να συμπεριλάβει τη Ρωσία με σοβαρό τρόπο σε μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας και ένα δίκτυο αμοιβαία επωφελών αλληλεπιδράσεων πάνω και πέρα από το ΝΑΤΟ. Με εξαίρεση τη συνθήκη New START, συμφωνίες ελέγχου των όπλων όπως η Συνθήκη ABM επετράπη να ατροφήσουν. Και οι εμπορικές σχέσεις που επέζησαν ή αναπτύχθηκαν –εξαγωγές ενέργειας στην Ευρώπη, επενδύσεις περιουσίας ολιγαρχικών στη Δύση– άφησαν τη Δύση να εξαρτάται από τη Ρωσία με τρόπους που θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί το Κρεμλίνο».
Για τον ίδιο πάντως, ανεξάρτητα από το αν το ΝΑΤΟ έπρεπε να είχε επεκταθεί, «η πολιτική του να προσποιούμαστε ότι η Ουκρανία και η Γεωργία βρίσκονταν στο δρόμο προς την ένταξη ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν, ήταν μια μοναδική αυτοκαταστροφική προσέγγιση».
Για τον επίκουρο καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, Joshua Shifrinson «όχι μόνο υπήρχαν εναλλακτικές στην επέκταση του ΝΑΤΟ εάν οι στόχοι των ΗΠΑ ήταν να προβάλουν δύναμη, να ελαχιστοποιήσουν τη μελλοντική ρωσική επιθετικότητα ή/και να βοηθήσουν στον προσανατολισμό των κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης προς τη Δύση, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο επεκτάθηκε το ΝΑΤΟ -με περιορισμένη ανάλυση πώς θα παρεχόταν ασφάλεια στα κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και ενόψει της κατανοητής ρωσικής αντίθεσης- σχεδόν σίγουρα μελλοντικά προβλήματα».
Η επέκταση είναι ορθότατη στρατηγική κίνηση
Στον αντίποδα των παραπάνω θέσεων είναι ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ταφτ Chris Miller, ο διευθυντής στο προγράμματος American Statecraft του Ιδρύματος Κάρνετζι Christopher S. Chivvis, η επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ Cristina Florea, αλλά και ο διακεκριμένος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Τζόζεφ Νάι.
Ανάμεσα στο μπλοκ των υπέρμαχων της διεύρυνσης είναι και ο συνεργάτης του Ατλαντικού Συμβουλίου Daniel Fried, ο οποίος όπως τονίζει ήταν ο αρχιτέκτονας της πολιτικής της επέκτασης επί εποχών Μπους και Κλίντον.
Σημειώνεται ότι τα παραπάνω ονόματα, είναι απλά ενδεικτικά, καθώς όπως προαναφέρθηκε η πλειονότητα των υπέρμαχων της διεύρυνσης στην έρευνα είναι διπλάσιοι των πολέμιων.
Έτσι, η πρόεδρος του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής Alina Polyakova υποστηρίζει ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ είναι ο μόνος λόγος που τα κράτη της Βαλτικής και άλλα μέλη στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη δεν έχουν δεχθεί επίθεση από τη Ρωσία. «Ήταν στρατηγικό λάθος να μην προχωρήσουμε ταχύτερα για να συμπεριλάβουμε την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία» λέει η ίδια.
Ο επισκέπτης καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ James Goldgeie πιστεύει πως καθώς η Ρωσία «διεξήγαγε τον απρόκλητο και βάναυσο πόλεμο κατά της Ουκρανίας, θα πρέπει να είναι ακόμη πιο σαφές πόσο σημαντική ήταν η διεύρυνση του ΝΑΤΟ για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και την ευρωπαϊκή ασφάλεια».
Είναι πεπεισμένος ότι «η διεύρυνση του ΝΑΤΟ παρείχε ασφάλεια και σταθερότητα σε μια τεράστια περιοχή της Ευρώπης (καθιστώντας επίσης τη διεύρυνση της ΕΕ πιο πιθανή) και ο τρόπος με τον οποίο το ΝΑΤΟ ενώθηκε απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα είναι εξαιρετικός».
Ο ίδιος λέει ότι δεν πρέπει να κατηγορούμε τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ για τις επιθυμίες του Πούτιν να καταστρέψει την ύπαρξη της Ουκρανίας ως ανεξάρτητης χώρας και την προθυμία του να σκοτώνει αμάχους αδιακρίτως, όπως έκανε προηγουμένως στο Γκρόζνι και το Χαλέπι, δύο πόλεις που δεν είχαν καμία σχέση με το ΝΑΤΟ ή τη διεύρυνση του».
