Στην εφημερίδα «Ολύμπιο Βήμα» φιλοξενούμε τη στιχουργό και συγγραφέα Μαρία Παπαδάκη, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου της μυθιστορήματος «Χίλιες ζωές σε μία» από τις Εκδόσεις Χάρτινη Πόλη
Ένα βιβλίο που στέκεται ανάμεσα στην Ιστορία και την ανθρώπινη μοίρα, φέρνοντας στο φως τη δύναμη μιας γυναίκας που δεν φοβήθηκε να ζήσει πέρα από τα όρια της εποχής της.
Συνέντευξη στη Νεκταρία Βαρσαμή–Πουλτσίδη
Η Αριστέα ξεκινά από το Ρέθυμνο και καταλήγει να γίνει σύμβολο αγώνα και ελευθερίας. Τι πιστεύετε ότι την έκανε να μη λυγίσει, ακόμη και όταν όλα γύρω της κατέρρεαν;
Μ.Π.: Μα φυσικά ο χαρακτήρας της, το δυνατό DNA της που απέδειξε από τα μικράτα της πως δεν θα κάνει πίσω όσα εμπόδια κι αν βγάλει η ζωή στο διάβα της. Ένας τέτοιος άνθρωπος αγωνίζεται, μοχθεί, προσπαθεί για το καλύτερο, στέκεται σαν κέρβερος μπροστά στις ατιξοότητες, σηκώνεται όταν πέφτει, δεν πτοείται από τα προστάγματα των εποχών που θέλουν ιδιαίτερα τις γυναίκες υποχείρια των ανδρών και… καθισμένες στ’ αυγά τους σαν κλώσσες.
Στο «Χίλιες ζωές σε μία» σας περιγράφετε εποχές γεμάτες αίμα, πόνο και απώλειες, αλλά και στιγμές βαθιάς ανθρωπιάς. Ποια σκηνή θεωρείτε ότι συνοψίζει καλύτερα τη δύναμη του ανθρώπου να αντέχει;
Μ.Π.: Η σκηνή της μεγάλης απώλειας, αλλά και οι σκληρές σαν καρφιά σκηνές του πολέμου και του εμφυλίου. Και φυσικά, η απομάκρυνση από την κεντρική μου ηρωίδα, λόγω δυσανάγνωσης εποχής, του απόλυτου έρωτα.
Η απόφαση της Αριστέας να σπουδάσει Νομική ήταν επαναστατική για την εποχή της. Τι σημαίνει για εσάς η εκπαίδευση και η μόρφωση των γυναικών, όχι μόνο τότε, αλλά και σήμερα;
Μ.Π.: Η εκπαίδευση και η μόρφωση όλων των ανθρώπων είναι το σπουδαιότερο πράγμα σε όλες τις εποχές. Όσο για τη γυναίκα είναι πολύ σπουδαιότερο και άλλοτε και σήμερα, αφού ακόμη και σήμερα η γυναίκα αντιμετωπίζεται σαν παιδί ενός κατώτερου Θεού. Με τη μόρφωση αποκτά κότσια να αγωνιστεί, αυτοπεποίθηση, προσόντα για να ζητήσει το κάτι παραπάνω, φωνή για να μιλήσει και να διεκδικήσει το δίκιο της, φόντα για να συντηρήσει την οικογένειά της. Πολεμοφόδια στα χέρια της είναι η εκπαίδευση και η μόρφωση σε μια ζωή που ακόμα και σήμερα τη χτυπά και την ελέγχει. Το ήξερε καλά αυτό η Αριστέα και το επεδίωξε σπουδάζοντας στη Νομική ακόμα και κείνη την εποχή που το να προσπαθήσει να μορφωθεί μια γυναίκα έμοιαζε σαν την… επέλαση εξωγήινων!
Ο έρωτας στην ιστορία της Αριστέας μοιάζει με κρυφή φωτιά που δεν σβήνει ποτέ. Πιστεύετε πως ο ανεκπλήρωτος έρωτας μπορεί τελικά να γίνει η μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη στη ζωή κάποιου;
Μ.Π.: Σίγουρα ο έρωτας είναι η κρυφή φωτιά που δεν θα σβήνει ποτέ απ’ την καρδιά της Αριστέας όσα χρόνια κι αν περάσουν. Όμως, έναν ανεκπλήρωτο έρωτα δεν τον θεωρώ κινητήρια δύναμη στη ζωή κάποιου και ούτε πρέπει να είναι. Αν καταλήξει έτσι, ο άνθρωπος αυτός χάνει τον έλεγχο σε σημαντικά πράγματα της ζωής. Μιας ζωής που καταντά μονοδιάστατη και αγχωτική. Κολλημένος μονάχα σε ένα σημείο κάποιος, χάνει τα υπόλοιπα, χάνει τα πάντα.
Γράφετε για μια γυναίκα που αναγκάστηκε να αλλάζει τόπους και πρόσωπα για να επιβιώσει. Αν η Αριστέα ζούσε σήμερα, πώς φαντάζεστε ότι θα αξιοποιούσε τη δύναμή της στον κόσμο που ζούμε;
Μ.Π.: Άλλες εποχές, άλλες κινήσεις στη σκακιέρα της ζωής. Σίγουρα, αν η Αριστέα ζούσε στο… σήμερα, πάλι θα προσπαθούσε με νύχια και δόντια να αλλάξει τα κακώς κείμενα, ίσως και να αλλάξει τον κόσμο. Όμως, αν γινόταν αυτό στη σημερινή εποχή που δυσυτώς έχουν χαθεί πλέον ιδανικά κι αξίες, νομίζω πως οι προσπάθειές της και ο αγώνας της θα έπεφταν στο κενό. Μακάρι να μην το έλεγα και να μην το πίστευα αυτό.
Η ιστορία βασίζεται σε αληθινά γεγονότα που σας διηγήθηκαν. Πώς βιώσατε εσείς αυτή τη διαδικασία ως άνθρωπος και ως συγγραφέας; Υπήρχαν στιγμές που σας λύγισαν συναισθηματικά;
Μ.Π.: Φυσικά και υπήρχαν στιγμές που με λύγισαν συναισθηματικά. Η στιγμή που άκουσα να μου διηγείται η γυναίκα που μου άνοιξε την ψυχή της την ιστορία της πεινασμένης που για να της δώσουν κάποιοι αχρείοι ένα κομμάτι ψωμί να χορτάσει την πείνα της, της άρπαξαν τη βέρα της, τη μοναδική της περιουσία. Ο αδερφοφάς εμφύλιος… τότε που στρεφόταν ο αδερφός εναντίον του αδερφού, ο Έλληνας εναντίον του Έλληνα. Οι ανέλπιδες προσπάθειες της Αριστέας να ξεχάσει τον έρωτα που την εγκατέλειψε στην καλύτερη στιγμή του, λόγω ανωτέρας βίας βέβαια. Η φυγή της από τόπο σε τόπο για να σωθεί απ’ τους διώκτες της. Οι τραγικές απώλειες στη ζωή της που την ισοπέδωσαν και τη μεταμόρφωσαν σ’ έναν εντελώς διαφορετικό άνθρωπο. Πολλά σημεία στη διήγηση της γυναίκας που μου είπε την ιστορία στο «Χίλιες ζωές σε μία» με λύγισαν συναισθηματικά. Αγχώθηκα, ταυτίστηκα με τη δυστυχία και την αγωνία των ηρώων μου, ένιωσα τον πόνο τους σαν να’ τανε δικός μου.
Πιστεύετε ότι το παρελθόν μάς καθορίζει ή τελικά η επιλογή να το αλλάξουμε είναι εκείνη που μάς ορίζει ως ανθρώπους;
Μ.Π.: Νομίζω το πρώτο. Δεν υπάρχει επιλογή να αλλάξουμε το παρελθόν κι έτσι σίγουρα μας στιγματίζει και πρέπει να προσπαθήσουμε να διαχειριστούμε τις πληγές που μας αφήνει όσο καλύτερα μπορούμε. Υπάρχουν βέβαια και καλές στιγμές του παρελθόντος που μας καθορίζουν θετικά και διαμορφώνουν τον χαρακτήρα μας χαρίζοντάς μας τη δύναμη που χρειαζόμαστε για να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες του παρόντος αλλά και του μέλλοντος.
