Η Κυριακή Τσορούμογλου ήταν και δεν ήταν οχτώ ετών το 1920 όταν, μαζί με τη μητέρα της, διωγμένη από το χωριό Χονάζ της Τουρκίας, πήρε τον δρόμο της προσφυγιάς. Πρώτα πήγαν στην Εγιρντίρ, μετά στην Καισάρεια, από εκεί στη Μερσίνη κι ύστερα έφτασαν στην Ελλάδα -πρώτα στην Αθήνα, μετά στη Θεσσαλονίκη και τελικά εγκαταστάθηκαν στο χωριό Μικρόπολη της Δράμας.
Η Κυριακή είχε τρία όνειρα: Να επιστρέψει στο Χονάζ πριν πεθάνει και να δει το σπίτι και τους κήπους τους. Να πάρει χώμα από τον κήπο τους και να το ρίξει στον τάφο της μητέρας της. Να γράψει κάποιος τη ζωή της. Το 2003 έφυγε από τη ζωή έχοντας εκπληρώσει και τα τρία της όνειρα. Το τελευταίο της όνειρο εκπληρώθηκε χάρη στον «συγχωριανό» της, Τούρκο συγγραφέα Κεμάλ Γιαλτσίν, ο οποίος έγραψε την ιστορία της και την πρόσθεσε στην 8η έκδοση του βιβλίου του με τίτλο «Μια προίκα αμανάτι», στο οποίο περιλαμβάνονται ιστορίες ανθρώπων που εκτοπίστηκαν κατά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών του 1923 μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Η Κυριακή «ζωντάνεψε» αυτές τις μέρες στις μνήμες της εγγονής της, της κόρης της, αλλά και του συγγραφέα Κεμάλ Γιαλτσίν, σε μια απρόσμενη συνάντηση στο Μπόχουμ της Γερμανίας. Η εγγονή της Κυριακής, Μαρία Απτίδου, που είχε μεταναστεύσει το 2018 στη Γερμανία, αναζήτησε τον συγγραφέα που έγραψε την ιστορία της γιαγιάς της. Όσο κι αν τον αναζήτησε, δεν τον βρήκε. Ώσπου, το 2024, γνώρισε τον Χασάν Οζέρ, εκπαιδευτικό σύμβουλο στο Μίλχαϊμ, και του είπε: «Ψάχνω τον Κεμάλ Γιαλτσίν, που έγραψε τη ζωή της γιαγιάς μου». Ο Χασάν Οζέρ της απάντησε: «Τον γνωρίζω τον Κεμάλ Γιαλτσίν, μένει στο Μπόχουμ. Θα τον βρούμε». Έτσι, στις 19 Ιανουαρίου του 2025, συναντήθηκε με τον Κεμάλ Γιαλτσίν στο σπίτι του στο Μπόχουμ.
Ο Κεμάλ Γιαλτσίν, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, λέει: «Η Κυριακή Τσορούμογλου γεννήθηκε το 1912 στο Χονάζ. Η μητέρα της λεγόταν Αθηνά. Το σπίτι τους βρισκόταν απέναντι από την παλιά εκκλησία, όπου σήμερα είναι το τζαμί της συνοικίας Χισάρ. Ο κερασώνας τους ήταν πάνω από τον υδρόμυλο. Το 1920, μαζί με την οικογένειά της, πήρε τον δρόμο της προσφυγιάς. Το 1999, σε ηλικία 87 ετών, επισκέφθηκε το Χονάζ μαζί με την κόρη της. Συναντήθηκε με Τούρκους κατοίκους του χωριού που ήταν κι αυτοί πρόσφυγες από τα Γρεβενά με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών. Βρήκαν το σπίτι και τον μπαχτσέ τους, τον οποίο είχε αγοράσει το 1950 ο πατέρας μου και μετά τον θάνατό του κληρονόμησα εγώ. Στον μπαχτσέ αυτό υπάρχει ακόμη μια αχλαδιά από την εποχή που ζούσε εκεί η οικογένεια της Κυριακής. Η Κυριακή μάζεψε δύο σακούλες χώμα από τον μπαχτσέ τους και το πήρε στην Ελλάδα. Φεύγοντας από το Χονάζ, άφησε τη διεύθυνσή της στην Ελλάδα, στον αδελφό μου, ο οποίος μου την έδωσε και μου είπε: “Αν πας στην Ελλάδα, να ψάξεις και να βρεις τους γείτονές μας”. Πήγα στην Ελλάδα το 2000 και στις 5 Ιανουαρίου έφτασα στο χωριό Μικρόπολη του νομού Δράμας. Βρήκα την Κυριακή και την οικογένειά της.
Παρά τα 88 της χρόνια, η μνήμη της ήταν ακμαία και μιλούσε με την προφορά του Χονάζ. Μου διηγήθηκε όλη της τη ζωή. Μου είπε ότι τη μία σακούλα από το χώμα που πήρε από το Χονάζ την έριξε στον τάφο της μητέρας της Αθηνάς, εκπληρώνοντας την επιθυμία της. Με την άλλη σακούλα χώματος φύτεψε σε τρεις διαφορετικές γλάστρες μια κόκκινη τριανταφυλλιά, έναν βασιλικό και μια καμφορά. Μου έδειξε την τριανταφυλλιά, τον βασιλικό και την καμφορά που είχε φυτέψει. Σκουπίζοντας τα δάκρυά της, μου είπε: “Όταν νοσταλγώ το Χονάζ, μυρίζω το τριαντάφυλλο, τον βασιλικό και την καμφορά”. Την αφήγησή της την κατέγραψα σε κασέτα, ενώ την ιστορία της την πρόσθεσα στην 8η έκδοση του βιβλίου μου “Μια προίκα αμανάτι”», λέει ο Κεμάλ Γιαλτσίν.
Την Κυριακή, 19 Ιανουαρίου 2025, ο Χασάν Οζέρ και η Μαρία Απτίδου επισκέφτηκαν τον Κεμάλ Γιαλτσίν, στο σπίτι του στο Μπόχουμ. «Βουνό με βουνό δεν σμίγει, σμίγει όμως ο άνθρωπος με τον άνθρωπο. Τη Μαρία την είχα γνωρίσει το 2000 στη Μικρόπολη, τότε που γνώρισα και τη γιαγιά της. Ήταν παιδί τότε, αλλά παρότι πέρασαν 25 χρόνια από εκείνη την ημέρα, το βλέμμα της δεν είχε αλλάξει. Η Μαρία ήρθε και με βρήκε 25 χρόνια μετά από εκείνη την πρώτη συνάντηση. Αγκαλιαστήκαμε. Της έδειξα φωτογραφίες από το Χονάζ. Μου είπε: “Νιώθω πολύ συγκινημένη, θέλω να κλάψω. Θέλω να δω το Χονάζ”.
Μιλήσαμε πολλή ώρα για το Χονάζ, τους κερασώνες και το χωριό τους στην Ελλάδα. Η Μαρία μου ζήτησε τις ηχογραφήσεις που είχα κάνει με τη γιαγιά της το 2000. Της είπα ότι τις ηχογραφήσεις τις παρέδωσα στο Αρχείο Κεμάλ Γιαλτσίν στο Πανεπιστήμιο Ντούισμπουργκ – Έσεν και όταν επισκεφτώ το αρχείο, θα πάρω αντίγραφα και θα της τα στείλω. Χάρηκε πολύ» προσθέτει ο Κεμάλ Γιαλτσίν.
Στη διάρκεια της συνάντησης, η Μαρία τηλεφώνησε στη μητέρα της που ζει στην Ελλάδα και ο συγγραφέας μίλησε μαζί της. «Μίλησα και με τη μητέρα της Μαρίας. Με ευχαρίστησε που εκπλήρωσα την επιθυμία της μητέρας της, της Κυριακής, γράφοντας την ιστορία της. Φεύγοντας από το σπίτι μου, η Μαρία εξέφρασε την επιθυμία της να ξανασυναντηθούμε, να πάμε μαζί στο Χονάζ, να δει τον κερασώνα που η γιαγιά της περιέγραφε τόσο συχνά και να φάει κεράσια. Τελείωσε τα λόγια της λέγοντας: “Μου ανοίξατε το σπίτι σας και την καρδιά σας. Μας δεχθήκατε. Γράψατε τη ζωή της γιαγιάς μου.
Πραγματοποιήσατε το όνειρό της. Διάβασα την ελληνική έκδοση του βιβλίου “Μια Προίκα Αμανάτι”. Έμαθα για την Ανταλλαγή των Πληθυσμών μέσα από το βιβλίο σας. Σας εκφράζω την αγάπη και τον σεβασμό μου. Όταν έρθετε στην Ελλάδα, σας περιμένω. Να θυμάστε ότι έχετε ένα σπίτι στην Ελλάδα και μια αδελφή από το Χονάζ”. Της απάντησα: “Αγαπημένη μου αδελφή από το Χονάζ, Μαρία, η γη τραβάει τους ανθρώπους. Και εσύ να θυμάσαι ότι έχεις ένα σπίτι και έναν αδελφό στο Χονάζ. Από εδώ και στο εξής, ας βλεπόμαστε πιο συχνά”» λέει ο Κεμάλ Γιαλτσίν.
Αγγέλα Φωτοπούλου
*Τη φωτογραφία παραχώρησε προς δημοσίευση στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κεμάλ Γιαλτσίν. Απεικονίζεται η Κυριακή Τσορούμογλου μαζί με την κόρη της, την εγγονή της και τον Κεμάλ Γιαλτσίν
