«Ο κ. Cogito δεν εμπιστεύθηκε ποτέ τεχνάσματα της φαντασίας»
Zβigniew Herβert
Ενώ, όμως, οι λόγοι της πάνδημης συμμετοχής μπορούν να αποκρυπτογραφηθούν ικανοποιητικά, το μεγάλο μέγεθος δεν προσφέρει τον μίτο της Αριάδνης στην αναζήτηση των συγκεκριμένων αιτίων πρόκλησης του δυστυχήματος.
του Γιάννη Παπαδάτου (*)
Η αναζήτηση της αλήθειας, δεν διαθέτει εύκολη «βασιλική οδό», και ποτέ δεν ήταν αποτέλεσμα μαζικής ταύτισης με ένα γεγονός, αλλά απαιτεί την ατομική αξιολόγηση, των πραγματικών δεδομένων με έλλογο τρόπο. Η τραγωδία των Τεμπών και ο θάνατος 57 ατόμων, είναι ένα ατομικό και κοινωνικό ψυχοτραυματικό γεγονός που διέτρησε την ψυχολογική πανοπλία προστασίας του ατόμου, και πυροδότησε συναισθηματικές διεργασίες που χρειάζονται πολύ χρόνο για να επουλωθούν. Το αναπάντεχο και θανατηφόρο γεγονός της σύγκρουσης δύο τραίνων με μεγάλη ταχύτητα, κλόνισε τις υπάρχουσες καθημερινές βεβαιότητες και προκάλεσε ανορθολογικές ερμηνείες συνωμοσιολογικού χαρακτήρα. Τα κύρια αιτήματα των διαδηλωτών ήταν η προσδοκία της «Αλήθειας» και η απόδοση «Δικαιοσύνης». Όμως, η επίκληση αφηρημένων εννοιών (Ελευθερία, Ισότητα, Δικαιοσύνη), ενώ αποτελούν συστατικό στοιχείο των κοινωνικών του Δυτικού πολιτισμού, η συγκεκριμενοποίηση αυτών στον παρόντα χρόνο είναι διαφορετική σε κάθε άτομο. Κάθε ευρύτερο γεγονός ερμηνεύεται με βάση το υπάρχον κοινωνικό πλαίσιο αναφοράς και τους ατομικούς κανόνες ιδεολογικών και πολιτικών αξιών. Όπως γράφει ο Αριστοτέλης «Οι γνώσεις οι πιο καθολικές είναι συνολικά, δυσκολότερο να κατακτηθούν απ’ τους ανθρώπους, διότι είναι πιο απομακρυσμένες από τις αντιλήψεις των αισθητών πραγμάτων» (Μεταφυσικά ‘Α)
Στο δυστύχημα των Τεμπών η ατομική ευθύνη και η χρονική αλληλουχία των γεγονότων στον δημόσιο λόγο, συχνά αλλοιώνονται, ετεροκαθορίζονται και ανατρέπονται , πχ η πρόκληση φωτιάς, ενώ είναι ένα μεταγενέστερο γεγονός της σύγκρουσης, θεωρείται ως κύριο αντικείμενο της απόδοσης πολιτικών, αστικών και ποινικών ευθυνών. Αξίζει, όμως, να αναφέρουμε πώς περιγράφει πριν από 2.500 χρόνια ο Αριστοτέλης την δημιουργία φωτιάς από την κίνηση και τριβή υλικών αντικειμένων: « Η κίνηση από τη φύση της πυρακτώνει ξύλα, πέτρες και σίδερο. Λογικότερο, λοιπόν, είναι (να πυρακτώνει) το πλησιέστερο στην φωτιά και πλησιέστερο είναι ο αέρας. Το ίδιο, για παράδειγμα, συμβαίνει και με τα κινούμενα βέλη, πυρακτώνονται σε τέτοιο βαθμό ώστε τα μολύβδινα μέρη τους λιώνουν. Εφόσον πυρακτώνονται τούτα, το ίδιο αναγκαστικά παθαίνει και ο αέρας γύρω τους. Τα ίδια, λοιπόν, θερμαίνονται, επειδή κινούνται μέσα στον αέρα, ο οποίος, λόγω της κρούσης από την κίνηση, γίνεται φωτιά.» (Περί Ουρανού Β’)
Η τραγωδία των Τεμπών, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με επικοινωνιακούς όρους από την Κυβέρνηση, ούτε ως πολιτικός πολιορκητικός κριός από τα κόμματα της αντιπολίτευσης και ιδιαίτερα από την αξιωματική αντιπολίτευση. Μια κοινωνία ωριμάζει και μια χώρα προοδεύει όταν οι πολιτικές αντιπαραθέσεις χρησιμοποιούν ως εργαλείο ανεύρεσης της Αλήθειας, τον ορθολογισμό και όχι τις βολικές κομματικές ερμηνείες των γεγονότων. Η συνειδητή παρερμηνεία γεγονότων, συχνά επιστρέφει ως μπούμερανγκ συνωμοσιολογίας και δαιμονοποίησης της πολιτικής ζωής με θύμα την ποιότητα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Η θυσία 57 ατόμων είναι αποτέλεσμα ατομικών λαθών και διαχρονικών δυσλειτουργιών των δημόσιων επιχειρήσεων στην χώρα μας. Είναι για αυτό ελάχιστος φόρος τιμής και σεβασμού στην μνήμη τους, να αναληφθούν διακομματικές πρωτοβουλίες για την ασφάλεια και την εύρυθμη λειτουργία των δημόσιων οργανισμών. Οι νέοι που χάθηκαν άδικα στα Τέμπη, ας γίνουν οι σύγχρονες Ιφιγένειες που με την θυσία τους, θα επιφέρουν ούριο άνεμο για άμεση εκκίνηση αλλαγών στην Δημόσια Διοίκηση. Ώστε, ο μυθικός Οδυσσέας να επιστρέψει στην πατρίδα του, όχι μόνος, αλλά μαζί με όλους τους συντρόφους του. Η Κυβέρνηση και ο Πρωθυπουργός ας αρνηθεί την επικοινωνιακή αντιμετώπιση της τραγωδίας και ας τολμήσει τις αναγκαίες συγκρούσεις με κατεστημένες αντιλήψεις του παρελθόντος και με τα συμφέροντα του παρόντος, δημιουργώντας το πιο ασφαλές και σύγχρονο σύστημα σιδηροδρόμων της Ευρώπης.
* Γιάννης Παπαδάτος
Ψυχίατρος, ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ
Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος προγράμματος Ψυχοθεραπείας ΕΚΠΑ
