Στον κοιμητηριακό ναό της Αγίας Αικατερίνης, ονομασία η οποία πιθανώς συνδέεται και με το όνομα της πόλης, εντοπίζονται εικόνες του τέμπλου της εκκλησίας αυτής που φέρουν όλες στο κάτω τμήμα τη χρονολογία 1831 και είναι έργο του ίδιου ζωγράφου. Σύμφωνα με τους ερευνητές Ευτέρπη Μαρκή και Νίκο Γραίκο «οι εικόνες απηχούν το τοπικό εορτολόγιο καθώς διασώζουν τις εικόνες των αγίων που η νεοσύστατη κώμη λάτρευε ιδιαίτερα. Σε μία από αυτές, εκτός από τη χρονολογία 1831, υπάρχει η επιγραφή ‘εκ κώμης Κατερίνης’, που συνδέεται είτε με τον τόπο καταγωγής τού ζωγράφου είτε με το χορηγό της εικόνας».
Ο ρωμαϊκών χρόνων οικισμός-σταθμός της Άτηρας έδωσε το όνομά του στη σημερινή Κατερίνη
«Συνιστά πλέον κοινή πεποίθηση -που, ωστόσο, επιβάλλεται κάποια στιγμή να αποδειχθεί και ανασκαφικά – κάτι που έως πρίν 30 χρόνια δεν ήταν και τόσο ευκολονόητο: ότι ο ρωμαϊκών, τουλάχιστον, χρόνων, οικισμός-σταθμός της Ἅτηρας (Hatera) είναι αυτός, που στο πέρασμα των αιώνων, μέσω τοπωνυμικών φυσικών εξελίξεων, γραμματολογικών φαινομένων, εκλογικεύσεων και ενσωματώσεων στον λαϊκό πολιτισμό, έδωσε το όνομά του στην σημερινή Κατερίνη.
Όχι ο προκάτοχος οικισμός, διότι πιθανότατα η Ἅτηρα (ή μήπως: τα Ἅτηρα) βρίσκεται θαμμένη βαθειά στην περιοχή του Κοιμητηρίου της Αγίας Αικατερίνης, στην περιοχή του Κουραδά (εκ του κείρω τα κουράδια, κουρεύω τα ζωντανά), ενώ η σημερινή πόλη «επέλεξε» (όπως λέμε) να αναπτυχθεί κοντά στον Πέλεκα, στην θέση του οθωμανικού οικισμού Σεφταλί. Θέλω να πιστεύω πώς στην θέση του ναού της Αγίας Αικατερίνης υπήρχε ναός και πριν από την οργάνωση πλησίον αυτής χειμαδίου ολύμπιων βλαχοποιμένων, κάτι που θα συνέβη κατόπιν αδείας των Τουραχανιδών, τον 15ο αι. Μία παρόμοια εικόνα οργάνωσης του χώρου παρέχει και ο Άγιος Δημήτριος της Μαλαθριάς.
Το κλειδί της πρώϊμης ιστορίας της Κατερίνης το κρατά ο Κουραδάς
Στόχος του Ομέρμπεη, που ήταν πρακτικός άνθρωπος και επιχειρηματικό μυαλό, η δημιουργία εμποροπανηγύρεως (και ζωοπανηγύρεως) στην περιοχή της Αγιά Κατερίνας, πιθανότατα την εποχή της γιορτής της. Αυτά τα αποκαλύπτουν οι οθωμανικές πηγές, δεν τα βγάζω από το μυαλό μου. Πόσο παλαιός να ήταν ο ναός, λοιπόν, στον Κουραδά; Η ανασκαφή θα δείξει.
Τουλάχιστον, φάση του 15ου αι. θα υπάρχει σίγουρα. Δεν θα ξαφνιστώ, εν τούτοις, εάν κάτω από την Αγία Αικατερίνη κρύβεται ίσως και μία παλαιοχριστιανική βασιλική -με αλλεπάλληλες έκτοτε ανακαινίσεις – ως ήταν το σύνηθες τότε σε παρόδιους σταθμούς και κόμβους. Το σίγουρο είναι πώς οι αρχαιολογικές επιχώσεις εδώ θα είναι βαθειές, πολύ βαθειές.
Το κλειδί, λοιπόν, της πρώϊμης ιστορίας της Κατερίνης το κρατά ο Κουραδάς. Κι είναι κρίμα, που εμείς οι τωρινοί και ανάξιοι κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αποκρύψουμε την ιστορία: Ο ναός μπλαστρώθηκε και βούλιαξε ανασούσουμος πρίν λίγες δεκαετίες στο άθλιας αισθητικής βιομηχανικό πλακάκι, απαγορεύοντας και την ελάχιστη παρατήρηση σε αυτό που στην φωτογραφία του 1960 φαντάζει τόσο αυθεντικό και γεμάτο υποσχέσεις (βλ. Κατερίνη: Το παραμύθι της πόλης [μια ξενάγηση στην Κατερίνη του 20ου αιώνα με τον φακό του Σάββα Τσιλιγγιρίδη-ΣάΤσι], Κείμενα: Αντώνης Κάλφας, Θεσσαλονίκη 2025, σελ. 14)».
Μικροϊστορικά του Αντώνη Κάλφα
