Μια πύρινη σφαίρα, ένα “fireball“- όπως ονομάζεται, καταγράφεται από δεκάδες κάμερες κλειστού κυκλώματος και κινητά τηλέφωνα στην περιοχή Βίντιν της Βουλγαρία στις 11 Ιουλίου. Ο μετεωρίτης που έπεσε κοντά στα σύνορα της χώρας με τη Ρουμανία ήταν μάλιστα ένα φαινόμενο ορατό ακόμη και στην Βόρεια Ελλάδα. Η πτώση του συγκεκριμένου μετεωρίτη δεν είναι η μόνη, είναι όμως μια σπάνια καταγραφή ενός τέτοιου φαινομένου, καταγραφή που στόχος των επιστημόνων είναι να είναι εφικτή όλο και πιο συχνά μέσα από δύο μεθόδους.
Αφενός μέσα από «την συμμετοχή/συνεισφορά όλο και περισσότερων πολιτών, κάτι που αποκαλείται ‘πολιτές-επιστήμονες’ ήτοι citizen scientists», αφετέρου μέσα από ένα ειδικό δίκτυο καμερών της Ευρώπης «το λεγόμενο Fireball Recovery and Interplanetary Observation Network (FRIPON) στο οποίο με μικρό κόστος μπορεί να ενταχθεί και η Ελλάδα», εξήγησε μιλώντας στον ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ ΜΠΕ, “Πρακτορείο 104.9FM” o αναπληρωτής καθηγητής Ορυκτολογίας-Πετρολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικός στη μελέτη των μετεωριτών, Ιωάννης Μπαζιώτης.
Μια μοναδική ανακάλυψη
Η πρόοδος της Επιστήμης μας έχει οδηγήσει στο σήμερα και στην ανακάλυψη ενός μοναδικού μετεωρίτη διαθέσιμη τεχνολογία . «Στις 15 Φεβρουαρίου του 2023, σε απόσταση 150 χιλιομέτρων βορειοδυτικά του Παρισιού στο χωριό Saint-Pierre-Le-Viger ανακτήθηκε ένας μετεωρίτης βάρους 94 γραμμαρίων. Τις επόμενες μέρες ακολούθησαν και άλλες ανακαλύψεις του ίδιου πετρώματος, το οποίο εισήλθε στην ατμόσφαιρα της Γης στις 13 Φεβρουαρίου 2023. Γιατί όμως αυτός ο μετεωρίτης είναι μοναδικός; «Επειδή είμαστε μάρτυρες, μόλις για τρίτη φορά στην ιστορία, που αστρονόμοι, ο Krisztián Sárneczky στη συγκεκριμένη περίπτωση, παρατήρησαν στο διάστημα ένα αστεροειδή με κατεύθυνση τη Γη αρκετές ώρες πριν φθάσει, και ακολούθως αυτός συγκρούστηκε με το Πλανήτη μας, ενώ προβλέφθηκε και η ευρύτερη περιοχή πτώσης του. Αυτός είναι ο μοναδικός αστεροειδής 2023 CX1 με προσωρινή ονομασία Sar2667» εξηγεί o αναπληρωτής καθηγητής Ορυκτολογίας-Πετρολογίας.
Πως όμως οι επιστήμονες κατέληξαν στο χωριό των 300 μόλις κατοίκων και συνέλεξαν το πρώτο δείγμα μετεωρίτη; Όπως μας εξηγεί ο αναπληρωτής καθηγητής Ορυκτολογίας-Πετρολογίας και ειδικός στη μελέτη των Μετεωριτών, έχουμε πλέον στη διάθεσή μας, τεχνολογικά εργαλεία που μπορούν να περιχαρακώσουν και να «δουν» τη περιοχή πτώσης ενός μετεώρου. Τέτοια συστήματα έχουν ενταχθεί σε ένα από τα μεγαλύτερα διαθέσιμα δίκτυα της Ευρώπης το λεγόμενο Fireball Recovery and Interplanetary Observation Network (FRIPON) και αποτελούνται από μία ειδικά κατασκευασμένη κάμερα η οποία είναι συνδεδεμένη μέσω διαδικτύου με το Κέντρο Ελέγχου του FRIPON που βρίσκεται στη Γαλλία.
«Ένα τέτοιο σύστημα δεν είναι εγκατεστημένο στη χώρα μας, ή σε γειτονικές χώρες. ‘Αξιο αναφοράς είναι η πρόσφατη θέαση στη βορειοδυτική Βουλγαρία ενός σώματος το οποίο πιθανόν εξερράγη ψηλά στην ατμόσφαιρα, χωρίς ωστόσο να γνωρίζουμε αν μέρος αυτού κατέληξε στην επιφάνεια της Γης. Το FRIPON έχει επεκταθεί στη Ρουμανία, και σε καμία άλλη χώρα των Βαλκανίων» εξηγεί Δρ. Μπαζιώτης. Τι απαιτείται για την εγκατάστασή στην Ελλάδα και η ένταξη της Χώρας μας στο δίκτυο FRIPON; «Το ξεκίνημα ενός τέτοιου δικτύου θα απαιτούσε την εγκατάσταση τριών καμερών, που αποτελεί τον ελάχιστο αριθμό για να έχουμε ορθά δεδομένα» συνεχίζει ο Έλληνας ειδικός. Όπως εξηγεί οι κάμερες θα πρέπει να εγκατασταθούν σε απόσταση μεταξύ τους όχι μεγαλύτερη από 80-100 χιλιόμετρα, ενώ μία ιδανική θέση τοποθέτησης είναι σε κάποιο ψηλό κτίριο. Απαιτείται ελάχιστη συντήρηση της κάμερας με το κόστος του κάθε συστήματος ανέρχεται σε 2000 περίπου ευρώ.
Σημαντικές ελληνικές επιστημονικές επιτυχίες
Αφού εντοπιστεί ένας μετεωρίτης όπως αυτός του Saint-Pierre-Le-Viger, τι ακολουθεί; «Η ιχνηλάτηση και η προσπάθεια αναζήτησης όσο πιο σύντομα κομματιών του μετεωρίτη. Μπορεί να βρεθεί ένα μόνο δείγμα, ή και πολύ περισσότερα. Ακολούθως μπαίνουμε στο στάδιο της μελέτης του κάθε δείγματος και είναι αυτό που θα μας δώσει σημαντικές πληροφορίες για τη Γέννηση κι Εξέλιξη του Ηλιακού μας Συστήματος. Αρχικά απαιτείται ο χαρακτηρισμός του υλικού, το λεγόμενο classification. Στη περίπτωση του Saint-Pierre-Le-Viger, ήμουν τυχερός σχετικά με τη μελέτη αυτού του μετεωρίτη καθώς βρισκόμουν στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης. Μετά από μερικές μέρες ο έφορος της Συλλογής Μετεωριτών του Μουσείου της Βιέννης, Δρ. Ludovic Ferrière μου πρότεινε να το μελετήσουμε από κοινού» εξιστορεί ο Έλληνας ειδικός.
Η συνέχεια έφερε για το μοναδικό αυτό δείγμα την εφαρμογή μίας πληθώρας αναλυτικών τεχνικών όπως «το πετρογραφικό μικροσκόπιο, τον ηλεκτρονικό μικραναλυτή, τη φασματοσκοπία Raman ώστε να κατανοήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά του μετεωρίτη, τη κλάση του, το πετρολογικό του τύπο, τα στοιχεία που συνδέονται με τις προσκρούσεις αστεροειδών στο διάστημα. Μετά από μήνες δουλειάς πραγματοποιήθηκε η επίσημη ταξινόμηση του εν λόγω μετεωρίτη και η οποία δημοσιεύθηκε στην επίσημη βάση δεδομένων αναζήτησης μετεωριτών της Meteoritical Society ενώ τον ερχόμενο Αύγουστο αναμένεται και η παρουσίαση δύο επιστημονικών εργασιών σχετικών με τη μελέτη του Saint-Pierre-Le-Viger κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Συνεδρίου της Meteoritical Society που θα πραγματοποιηθεί στις ΗΠΑ.
Eντόπισα ένα μετεωρίτη στο ύπαιθρο. Τι κάνω;
Αρχικά θα πρέπει να καταγράψεις τη θέση που βρέθηκε το δείγμα μετεωρίτη με χρήση GPS μέσα από ένα κινητό τηλέφωνο. Ακολούθως, θα πρέπει να ληφθούν τουλάχιστον δύο φωτογραφίες του δείγματος στη θέση που βρέθηκε ενώ είναι σημαντικό κατά τη λήψη της φωτογραφίας, το φως του ήλιου να βρίσκεται στη πλάτη μας και να «βγαίνει» από έναν εκ των δύο μας ώμων. Επίσης, κατά τη λήψη της φωτογραφίας, θα πρέπει να έχουμε τοποθετήσει μία κλίμακα αναφοράς δίπλα στο δείγμα (π.χ. ένα κέρμα, ένα χάρακα, ένα στυλό). Το σημαντικό είναι ότι θα πρέπει να αποφύγουμε να πιάσουμε το δείγμα με γυμνά χέρια ώστε να αποφευχθεί η μόλυνσή του ενώ δεν πρέπει να εφαρμόσουμε το τεστ του μαγνήτη, καθώς αν έλκεται ασθενώς από το μαγνήτη, μπορεί να διαγραφούν οι ελάχιστα μαγνητικές ιδιότητες που τυχόν φέρει το δείγμα.
Στη συνέχεια ακολουθεί η ανάκτηση του δείγματος με δύο στρατηγικές που μπορεί να ακολουθήσει ένας πολίτης “citizen scientist” που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα κομμάτι αλουμινόχαρτου με το οποίο θα ανασηκώσει το δείγμα μετεωρίτη, κι ακολούθως, αφού το αλουμινόχαρτο είναι αρκετά μεγάλο, να το διπλώσει ώστε να «αγκαλιάσει» όλο το μετεωρίτη. Εναλλακτικά, μπορεί να ανασηκώσει το δείγμα με μεταλλικές λαβίδες φορώντας γάντια χωρίς πούδρα με το δείγμα να τοποθετείται σε μία σακούλα συσκευασίας με κλείσιμο ασφαλείας ώστε να το διατηρηθεί καθαρό και στεγνό.
Όπως εξηγεί ο κ. Μπαζιώτης ο προσδιορισμός ενός μετεωρίτη δεν είναι πάντα εύκολος, και σε κάποιες περιπτώσεις αποτελεί μία δύσκολη υπόθεση, καθώς υπάρχουν πολλά υλικά, ανθρωπογενούς ή φυσικής προέλευσης, που μοιάζουν με μετεωρίτες. Ένας χρήσιμος οδηγός υπάρχει στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον (https://sites.wustl.edu/meteoritesite/identification/) ενώ όπως εξηγεί ο Έλληνας ειδικός σε περίπτωση που ένα δείγμα αποτελεί υποψήφιο να είναι μετεωρίτης, η αυθεντικότητά του επιβεβαιώνεται έπειτα από την εφαρμογή εξειδικευμένων αναλυτικών τεχνικών που μπορούν να διενεργηθούν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό σε εξειδικευμένα εργαστήρια.
Το δίκτυο “πολιτών-επιστημόνων”
Αν πιστεύει κανείς πως είδε ένα μεγάλο μετέωρο, τότε μπορεί να το αναφέρει στην ιστοσελίδα της International Meteor Organization (https://fireball.amsmeteors.org/members/imo/report_intro/) ενώ το επόμενο βήμα είναι να κληθεί κάποιος ειδικός στο αντικείμενο της επιστήμης των μετεωριτών όπως οι επιστήμονες του Εργαστηρίου Ορυκτολογίας-Γεωλογίας, Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αυτό μπορεί με την φόρμα https://forms.gle/Vg1i2Ga8UYUFdG4h7, ενώ η άμεση επικοινωνία είναι σημαντική καθώς, όπως εξηγεί ο αναπληρωτής καθηγητής, θα πρέπει «να διενεργηθούν μία σειρά απαιτούμενων εργαστηριακών αναλύσεων χωρίς να έχει αλληλεπιδράσει για σημαντικό χρονικό διάστημα το «φρέσκο» δείγμα του μετεωρίτη με τη γήινη ατμόσφαιρα».
Για όσους μάλιστα ενδιαφέρονται να αποτελέσουν μέρος ενός δικτύου “πολιτών-επιστημόνων”, ο Δρ. Μπαζιώτης το Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (ΚΕΔΙΒΙΜ) του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (https://kedivimaua.gr/) διοργανώνει σεμινάριο. Για τους επίδοξους… κυνηγούς μετεωριτών, τα διαδικτυακά μαθήματα θα ξεκινήσουν στα μέσα Σεπτέμβρη.
Σωτήρης Κυριακίδης
