Στο, ανέκδοτο ακόμα, εκτενές δοκίμιο Κατερίνη: ιστορικοί και τοπογραφικοί προβληματισμοί του πολυμαθέστατου αρχαιολόγου Βαγγέλη Παπαθανασίου αποδεικνύεται πως η Κατερίνη, ως «Αγιά-Καταρίνα», αναφέρεται για πρώτη φορά στα 1483-85 ενώ ο οικισμός της Κατερίνης αναφέρεται σταθερά από τα τέλη του 17ου και εντεύθεν. Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι ο οθωμανικός στρατιωτικός σταθμός της πρώιμης τουρκοκρατίας πρέπει να τοποθετηθεί στην περιοχή του Τεκέ και ανατολικότερα, και νοτιότερα αυτού, η δε θέση του χωριού Σεφταλί (του 15ου αι.) ακόμη ανατολικότερα, προς το κέντρο της σύγχρονης Κατερίνης.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΦΑΣ
- 1483. Στα 2014 οι οθωμανολόγοι Γιώργος Σαλακίδης και Ιωάννης Θεοχαρίδης εκδίδουν την μονογραφία: «Η Κεντρική Ελλάδα τον 15ο αιώνα», όπου δημοσιεύουν ένα ανέκδοτο έως τότε οθωμανικό κατάστιχο του 1485 (το γνωστό και ως Η890, από το έτος Εγείρα). Η Κατερίνη, ως «Αγιά-Καταρίνα», αναφέρεται για πρώτη φορά στα 1483-85, που σημαίνει ότι ανιδρύθηκε, ή επανασυστάθηκε, μεταξύ 1470 και 1483, πιθανότατα με πρωτοβουλία του Ομέρ, του γιού του Τουραχάν. Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης ενδέχεται να προϋπήρχε στο σημείο και μάλλον προϋπήρχε, αλλά αυτό θα το επιβεβαιώσει μόνον κάποια ανασκαφική και αρχαιολογική έρευνα.
[Η «Αικατερίνη» και η γύρω περιοχή της σε λεπτομέρεια χαλκογραφίας με τον άγιο Διονύσιο και σκηνές του βίου του. Εχαλκοχαράχθη εν Κωνσταντινουπόλει το σωτήριο έτος ΑΩΗ’ [1808] διά χειρός Παρθενίου και Γερασίμου από την Ελασσόνα (Ι. Μ. αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω). Πηγή: Νικόλαος Γραίκος]
Αρχές 16ου αι. Αναφέρεται Πανηγύρι της Καταρίνας και δερβένι της Αγιά-Καταρίνας πιστοποιούνται σε αυτή την περιοχή ήδη από τις αρχές του 16ου αι. – 16ος αι.: Βλ. τον εκτενή βίον Αγίου Διονυσίου του εν τω Ολύμπω.
1686: Έδρα ιεροδικείου: Σουλτανικό φιρμάνι απευθύνεται, μεταξύ άλλων και στον ιεροδίκη Κατερίνης, κατά την μετάφραση Βασδραβέλλη. [Υποθέτουμε με ασφάλεια την αυξημένη παρουσία μουσουλμανικού πληθυσμού στον οικισμό].
1696-99: Ο Μελέτιος ονομάζει το Μαυρονέρι: «το Ποτάμι της Κατερίνης», μεταφέροντας μία έκφραση της εποχής. Στην έκδοση της Γεωγραφίας του από τον Άνθιμο Γαζή (1807) στον συνημμένο χάρτη σημειώνονται στην Πιερία ως πολίσματα η Κατερίνη και ο Πλαταμών.
1707. Σε αναφορά του καδή της Λάρισας αναφέρονται συγχρόνως το Σπί, το ποτάμι πλέον Σεφταλή-οπότε υποθέτουμε έλαβε το όνομά του από τον ομώνυμο οικισμό του 15ου αι. – και η Κατερίνη, ως οικισμός.
1707. Ο Benjamin Brue συνοδεύει τον μεγάλο βεζύρη Αλή Πασά στην εκστρατεία του κατά των Βενετών στην Πελοπόννησο και αναφέρει πως ο πασάς μετά την στρατοπέδευσή του κοντά στο ποταμάκι Cheftali διαπέρασε ένα μικρό ποτάμι, που λεγόταν Kara-su, δηλ. το Μαυρονέρι. Η αφήγησή του μας υποχρεώνει να υποθέσουμε βάσιμα ότι η στρατοπέδευση του οθωμανικού εκστρατευτικού σώματος έλαβε χώρα στην θέση της σημερινής Κατερίνης, και προς τον Πέλεκα, ως θα ήταν φυσικό. Κατόπιν τούτων θα πρέπει να καταλήξουμε ότι: Το ποτάμι Σεφταλί είναι άλλο ποτάμι από το ποτάμι Καρασού (Μαυρονέρι), και ότι δεν μπορεί παρά να ταυτισθεί με τον ποταμό τον από τις αρχές συνήθως του 19ου αι. κ. εξ. αναφερόμενο ως Πέλεκα, ότι το χωριό Σέφταλι του 1484 θα πρέπει, πιστεύω, και αυτό και ο αναφερόμενος ομώνυμος σταθμός να τοποθετηθούν ανατολικά του Πέλεκα. Εκεί συναντούμε τον turbe Abtallah Baba του μπεκτασικού τεκέ, η ίδρυση του οποίου φαίνεται ότι δεν ανάγεται σε χρόνους παλαιότερους της εποχής του Αλή Πασά. Στην περιοχή του τεκέ Κατερίνης, ασφαλώς και προ της ιδρύσεώς του, ελάμβανε χώρα η εβδομαδιαία ζωοπανήγυρις. Θεωρώ ότι και ο οθωμανικός στρατιωτικός σταθμός της πρώιμης τουρκοκρατίας πρέπει να τοποθετηθεί στην περιοχή του Τεκέ και ανατολικότερα, και νοτιότερα αυτού, η δε θέση του χωριού Σεφταλί (του 15ου αι.) ακόμη ανατολικότερα, προς το κέντρο της σύγχρονης Κατερίνης. Το ότι από κάποια στιγμή και μετά παύει να αναφέρεται χωριό Σεφταλί και αναφέρεται μόνον ποτάμι και σταθμός με το ίδιο όνομα, ο δε οικισμός της Κατερίνης αναφέρεται σταθερά από τα τέλη του 17ου και εντεύθεν, στην αρχή παράλληλα και με τα δύο προαναφερθέντα τοπωνύμια, μόνον με το ποτάμι Σεφταλί αργότερα, είναι, νομίζω, ενδεικτικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γιώργος Σαλακίδης-Ιωάννης Θεοχαρίδης, Η κεντρική Ελλάδα τον 15ο αιώνα: Το ανέκδοτο οθωμανικό κατάστιχο του 1485, Θεσσαλονίκη 2014.
Σ. Β. Σαμπανοπούλου, Δίκτυο Αρχαιολογικών Χώρων & Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας (Νομοί Θεσσαλονίκης – Κιλκίς – Πιερίας): Πρόσωπο και Χαρακτήρας, Μέρος Α΄: Κατάλογος, Τετράδια Αρχαιολογίας 5, Θεσσαλονίκη 2007, 238, όπου γίνεται παραπομπή σε: Suraiya Faroqhi, “The Early History of the Balkan Fairs”, Südost-Forschungen 37 (1978), 52, σημ. 15.
