Στο πλαίσιο της παραπάνω δράσης και με αφορμή την εκπαίδευση συμμετεχόντων και εθελοντών σε παρόμοιες δράσεις αναλύεται παρακάτω άρθρο για επικίνδυνα και δηλητηριώδη ζώα του Ολύμπου.
Στην Ελλάδα τα μοναδικά ζώα με δηλητήριο τα οποία μπορούν εν δυνάμει να θέσουν τη ζωή μας σε κίνδυνο, είναι οι οχιές και ένα μόνο είδος αράχνης.
Όλα τα υπόλοιπα δηλητηριώδη ζώα της χώρας μας, όπως σφήκες, σαρανταποδαρούσες, σκορπιοί, υπόλοιπες αράχνες, κ.ά., έχουν ασθενές δηλητήριο, που μπορεί μεν να προκαλέσει έντονο πόνο και πρήξιμο, είναι ανίκανο όμως να θέσει την ανθρώπινη ζωή σε κίνδυνο μόνο με την αυτήν καθαυτή δράση του (διαβάστε παρακάτω όσον αφορά στο ενδεχόμενο έντονης αλλεργικής αντίδρασης).
Σε όλη την ελληνική επικράτεια συναντάμε συνολικά 23 είδη φιδιών, αλλά και 6 είδη άποδων σαυρών που συχνά συγχέονται με φίδια λόγω παρόμοιας εξωτερικής εμφάνισης. Κάθε περιοχή φιλοξενεί διαφορετικά είδη φιδιών και ποτέ δεν συναντάμε όλα αυτά τα είδη σε μια περιοχή. Από τα 23 είδη φιδιών της χώρας, μόνο τα 5 έχουν επικίνδυνο δάγκωμα για τον άνθρωπο και πρόκειται για τα φίδια της οικογένειας των Εχιδνιδών, δηλαδή είδη οχιάς. Στην περιοχή του Ολύμπου, αλλά και ευρύτερης περιοχής, συναντάμε μόνο ένα είδος οχιάς, την κοινή, ή αλλιώς Κερασφόρο οχιά, Vipera ammodytes. Το δηλητήριό της είναι κυρίως κυτταρολυτικό και αιμοτοξικό, είναι αρκετά ισχυρό και το δάγκωμά της χρήζει ιατρικής αντιμετώπισης.
Όσον αφορά τις αράχνες, το μοναδικό είδος που έχει δειχθεί ότι μπορεί να θέσει την ανθρώπινη ζωή σε κίνδυνο σε περίπτωση δαγκώματος, είναι η Μεσογειακή Μαύρη Χήρα (Latrodectus tredecimguttatus). Το δηλητήριο αυτής της αράχνης είναι νευροτοξικό. Το είδος αυτό είναι αρκετά κοινό σε όλη την ελληνική επικράτεια και είναι πολύ πιθανό να συναντάται και στην ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου.
Τόσο τα φίδια, όσο και οι αράχνες, θα αποφύγουν την επαφή με τον άνθρωπο όσο το δυνατόν. Δεν είναι επιθετικά ζώα και θα δαγκώσουν τον άνθρωπο μόνο ως άμυνα, σε περίπτωση που νιώσουν άμεση απειλή για τη ζωή τους, δηλαδή αν πατηθούν, πιαστούν, ή -στην περίπτωση των φιδιών μόνο- πλησιαστούν απειλητικά σε απόσταση αναπνοής (η εμβέλεια του δαγκώματος της οχιάς είναι όσο περίπου το μισό της μήκος). Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν ο αθλητής, ή ο χρήστης της υπαίθρου γενικότερα, να γνωρίζει τους βασικούς κανόνες πρόληψης ώστε να μειώσει τις πιθανότητες ατυχήματος στο ελάχιστο.
Πρόληψη για αποφυγή δήγματος από οποιοδήποτε δηλητηριώδες ζώο
- Προσέχουμε που βαδίζουμε/πατάμε φορώντας πάντα υποδήματα με σκληρό ύφασμα.
- Προτιμούμε να βαδίζουμε/τρέχουμε σε καθαρό μονοπάτι και όχι μέσα σε βλάστηση.
- Δεν βάζουμε γυμνά χέρια μέσα σε τρύπες και κοιλότητες, κάτω από αντικείμενα, όπως πέτρες, ξύλα, οικιακά απορρίμματα, κτλ., θάμνους και πυκνή βλάστηση, μέρη στα οποία μπορεί να κρύβονται δηλητηριώδη ζώα.
- Για τις εργασίες υπαίθρου φοράμε πάντα χοντρά γάντια εργασίας, ιδανικά συγκόλλησης.
- Τινάζουμε καλά υποδήματα, ρούχα, καπέλα και γάντια εργασίας προτού τα φορέσουμε, ειδικά αν αυτά φυλάσσονται σε εξωτερικό χώρο ή αποθήκη.
- Προσέχουμε που καθόμαστε για ξεκούραση, αποφεύγοντας τις πέτρες και τους κορμούς που έχουν κενό από κάτω, μακριά από σχισμές ή ρωγμές, πυκνούς θάμνους και βλάστηση.
Πρώτες κατάλληλες ενέργειες σε περίπτωση δηλητηριώδους δαγκώματος φιδιού
Τα πρώτα συμπτώματα μετά από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα είναι έντονος πόνος και οίδημα (πρήξιμο) στο σημείο της έγχυσης, εντός λίγων λεπτών. Όσο ο χρόνος περνάει το οίδημα αυξάνεται και εξαπλώνεται και στο υπόλοιπο δαγκωμένο μέλος, ενώ στη συνέχεια ενδέχεται να υπάρξουν και άλλα, συστηματικά συμπτώματα.
Αμέσως μετά από ένα δηλητηριώδες δήγμα οι απαραίτητες ενέργειες είναι οι εξής:
- Παραμείνετε ψύχραιμοι – καθησυχάστε το θύμα. Ο πανικός μπορεί να μας οδηγήσει σε λανθασμένες κινήσεις και να χειροτερέψει την κατάσταση. Με τα σημερινά μέσα μπορούμε να μεταβούμε εγκαίρως σε ένα νοσοκομείο, όπου κι αν βρισκόμαστε.
- Απομακρυνθείτε από το φίδι και μην προσπαθείτε να το σκοτώσετε καθώς μπορεί να κινδυνέψετε περισσότερο. Βγάλτε μια φωτογραφία από απόσταση ασφαλείας αν αυτό είναι εφικτό. Γενικά οι γιατροί καθοδηγούνται από τα συμπτώματα και όχι από την εικόνα του φιδιού. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται ένας τύπος αντιοφικού ορού για όλα τα είδη οχιάς.
- Αφαιρέστε όποιο αντικείμενο ή ύφασμα θα μπορούσε να σφίξει το μέλος όσο αυτό πρήζεται (π.χ. δαχτυλίδια, ρολόι, βραχιόλια, παπούτσια, κτλ).
- Κρατήστε το θύμα και ειδικά το δαγκωμένο μέλος όσο το δυνατόν πιο ακίνητο. Βάλτε το θύμα να ξαπλώσει ή να καθίσει. Κρατήστε το σημείο του δήγματος πιο χαμηλά από την καρδιά. Με την ακινησία καθυστερούμε τη ροή του δηλητηρίου και κατ’ επέκταση την εξέλιξη των συμπτωμάτων.
- Μην κόβετε ή σκίζετε το δέρμα – μη ρουφάτε το δηλητήριο. Το τραύμα και το σοκ που προκαλείται από τα παραπάνω επιδεινώνουν την κατάσταση.
- Μη δένετε το δαγκωμένο μέλος. Είναι πολύ σημαντικό να μην εμποδιστεί η κυκλοφορία του αίματος. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος δημιουργίας θρόμβων και νέκρωσης του άκρου. Το δηλητήριο εξαπλώνεται κυρίως μέσω της λέμφου, επομένως μία σφιχτή περίδεση που θα σταματούσε την κυκλοφορία του αίματος είναι ανώφελη και επικίνδυνη.
- Μην τοποθετείτε πάγο στην περιοχή του δήγματος.
- Μη δίνετε παυσίπονα και αλκοόλ στον ασθενή.
- Μη χρησιμοποιείτε συσκευές άντλησης δηλητηρίου. Έχει αποδειχθεί ότι δεν βοηθούν, αλλά ενδεχομένως και να επιδεινώνουν την κατάσταση τοπικά.
- Καλέστε το 166 ή το 112 για να έρθει βοήθεια, ή μεταφέρετε το θύμα στο κατάλληλο νοσοκομείο με ψυχραιμία και ασφάλεια, αφού πρώτα έχετε ειδοποιήσει. Μην αφήσετε το θύμα να οδηγήσει.
Η χορήγηση αντιοφικού ορού γίνεται μόνο σε νοσοκομεία και μόνο σε κρίσιμες περιπτώσεις. Συνήθως ακολουθείται συμπτωματική αγωγή, πάντα υπό την κρίση των γιατρών. Κατά κανόνα τα συμπτώματα υποχωρούν μετά την κατάλληλη ιατρική αγωγή.
Περιπτώσεις έντονης αλλεργικής αντίδρασης
Όλα τα δηλητήρια και γενικά οι ξένες ουσίες που εισέρχονται στον οργανισμό μας μπορούν δυνητικά να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση σε αλλεργικά άτομα, κάτι που μπορεί άλλωστε να συμβεί και με κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών, εισπνοή γύρης, κ.ά. Η έντονη αλλεργική αντίδραση (αναφυλαξία) είναι μια σοβαρή κατάσταση που μπορεί να θέσει την ανθρώπινη ζωή σε κίνδυνο σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως. Σε περιπτώσεις αναφυλακτικής αντίδρασης (αλλεργικό σοκ) απαιτείται χορήγηση ενέσιμης αδρεναλίνης.
Προσοχή! Ενημερωθείτε από τον/την γιατρό σας για τη σωστή χρήση των παραπάνω φαρμάκων προτού καν τα αποκτήσετε!
Η χρήση των φαρμάκων αυτών ενέχει σοβαρούς κινδύνους υπό ορισμένες συνθήκες. Τα άτομα που έχουν ενδείξεις ευαισθησίας σε αλλεργίες θα πρέπει να επισκεφτούν έναν αλλεργιολόγο ώστε να τους καθοδηγήσει. Γενικά, τα περιστατικά αλλεργιών στο δηλητήριο της οχιάς είναι εξαιρετικά σπάνια.
Δάγκωμα φιδιού σε ορεινή απόμακρη περιοχή
Αν δαγκωθείτε από δηλητηριώδες φίδι σε απόμακρη περιοχή με μεγάλο υψόμετρο, μακριά από δρόμους, πρέπει να καλέσετε σε βοήθεια για τη μεταφορά σας και σε καμία περίπτωση να μην περπατήσετε πίσω. Καλέστε στο 112 για να έρθει κάποια ομάδα διάσωσης. Αν ενημερωθείτε ότι η εκτιμώμενη άφιξη του συνεργείου διάσωσης είναι μετά τη δύση του ηλίου, τότε είναι προτιμότερο ο συνοδοιπόρος σας να αναζητήσει βοήθεια από όσο το δυνατόν περισσότερους πεζοπόρους ενδέχεται να βρίσκονται κοντά, ώστε να σας μεταφέρουν πιο κοντά σε κάποιο δρόμο, ενόσω η ομάδα διάσωσης προσεγγίζει.
Είναι σημαντικό να μην σας βρει το σκοτάδι σε απόμακρες ορεινές περιοχές, διότι οι χαμηλές θερμοκρασίες της νύχτας, σε συνδυασμό με την απαραίτητη ακινησία, μπορεί να οδηγήσουν σε πτώση της θερμοκρασίας του σώματος σε πολύ κρίσιμο και επικίνδυνο για τη ζωή βαθμό. Είναι πολύ σημαντικό επίσης το θύμα και ειδικά το δαγκωμένο μέλος του να μένει ακίνητο – αν είναι εφικτό κατασκευάστε αυτοσχέδιο νάρθηκα με χρήση δύο ξύλων και επιδέσμου για να βοηθήσει στην ακινησία του δαγκωμένου μέλους.
Ποτέ μην πεζοπορείτε μόνοι σας σε απομακρυσμένες περιοχές και πάντα να συνοδεύεστε από τουλάχιστον ένα ακόμα άτομο. Εκτός από δάγκωμα φιδιού, ένας πεζοπόρος μόνος του σε απόμακρη περιοχή μπορεί να κινδυνέψει σοβαρά ακόμα και από ένα απλό διάστρεμμα.
Πρώτες κατάλληλες ενέργειες σε περίπτωση δαγκώματος Μεσογειακής Μαύρης Χήρας
Τα αρχικά συμπτώματα είναι πόνος στο σημείο του δήγματος, ενώ μέσα στις επόμενες δύο ώρες ο πόνος αυξάνεται σημαντικά και γενικεύεται, εστιάζοντας κυρίως στην κοιλιά, ενώ μυϊκοί σπασμοί, ακαμψία και κράμπες εμφανίζονται σε όλο το σώμα. Άλλα συμπτώματα που ακολουθούν είναι εφίδρωση, δύσπνοια, ναυτία, πυρετός, πονοκέφαλος, υψηλή πίεση.
Το τσίμπημα της Μεσογειακής Μαύρης Χήρας χρήζει ιατρικής αντιμετώπισης και συχνά χορηγείται ειδικός αντιαραχνικός ορός, ο οποίος γίνεται μόνο στα νοσοκομεία.
- Καθαρίστε απαλά την πληγή με νερό και σαπούνι.
- Εφαρμόστε ψυχρό επίθεμα στην πληγή, όπως πάγο μέσα σε πετσέτα ή κάποιο ρούχο, εάν κάτι τέτοιο είναι εφικτό.
- Μην σκίζετε το δέρμα και μην κάνετε καμία απόπειρα αφαίρεσης του δηλητηρίου.
- Μην κόβετε την κυκλοφορία του αίματος με σφιχτές περιδέσεις.
- Ζητείστε εγκαίρως ιατρική βοήθεια και διακομιδή του θύματος στο νοσοκομείο (καλέστε το 166 ή το 112 – μην αφήσετε το θύμα να οδηγήσει).
- Μπορείτε να χορηγήσετε παυσίπονα στο θύμα.
Κάποιες σημαντικές πληροφορίες
Από τα στατιστικά που αντλούμε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και το Κέντρο Δηλητηριάσεων, προκύπτει ότι στη χώρα μας κάθε χρόνο δαγκώνονται έως και περίπου 200 άτομα από φίδι. Τα μοιραία περιστατικά είναι περίπου 1 κάθε 500, δηλαδή προκύπτει ένα ποσοστό θνητότητας περίπου 0,2%, και αφορούν κατά κανόνα άτομα με βεβαρημένη υγεία ή λάθη κατά τις ενέργειες αμέσως μετά το δάγκωμα (λανθασμένες πρώτες βοήθειες, μη νοσηλεία για μέρες, κ.ά.). Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως αυτό το ποσοστό έχει μειωθεί ακόμα περισσότερο.
Το δηλητήριο των οχιών της Ελλάδας μας δίνει αρκετό χρόνο ώστε να μεταφερθούμε σε ένα νοσοκομείο, όσο μακριά και να βρισκόμαστε, αν ακολουθήσουμε τις σωστές ενέργειες, και δεν χάνει κάποιος τη ζωή του μέσα σε λίγες ώρες ή λεπτά όπως συχνά φημολογείται (εξαιρείται η πολύ επείγουσα περίπτωση της αναφυλαξίας, βλ. παραπάνω).
Δεν υπάρχει καταγεγραμμένος θάνατος από δάγκωμα αράχνης στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες που καταχωρίζονται τα περιστατικά, παρόλο που καταγράφονται αρκετά περιστατικά δηγμάτων.
Σύνταξη: Olympus Marathon (2025) www.olympus-marathon.com
