Με τους οικονομολόγους να αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο ότι το ΑΕΠ δεν είναι αξιόπιστο μέτρο της κοινωνικής ευημερίας, ο ΟΗΕ καλεί επιστήμονες από όλο τον κόσμο να προτείνουν νέους δείκτες.
Το πρόγραμμα που λάνσαρε ο γγ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, με την ονομασία «Πέρα από το ΑΕΠ», έχει στόχο τον καθορισμό δεικτών που ανταποκρίνονται στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDG), τους οποίους έχει θέσει η διεθνής κοινότητα για το 2030.
Οι προτάσεις που αναμένονται το 2026 από επιτροπή ειδικών που διόρισε ο οργανισμός θα μπορούσαν να έχουν ευρείες συνέπειες για τις οικονομίες και την υγεία του πλανήτη, επισημαίνει το τελευταίο editorial του περιοδικού Nature, το οποίο καλεί τους επιστήμονες να συμμετάσχουν στην προσπάθεια.
«Φετιχισμός του ΑΕΠ»
Εδώ και περίπου 70 χρόνια, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν είναι ο βασικός δείκτης στον οποίο βασίζονται οι αναπτυξιακές πολιτικές σε όλο τον κόσμο. Ορίζεται ως η συνολική χρηματική αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται ανά έτος σε κάθε χώρα -με άλλα λόγια, είναι το άθροισμα των καταναλωτικών δαπανών, των δαπανών και των επενδύσεων του δημοσίου και των επιχειρήσεων, καθώς και της καθαρής αξίας εισαγωγών και εξαγωγών.
Εδώ και καιρό όμως οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι η χρήση του ΑΕΠ είναι προβληματική, ειδικά όταν η επιδίωξη για ανάπτυξη υπονομεύει άλλες φιλοδοξίες που αποτυπώνονται στους SDG.
Ο «φετιχισμός του ΑΕΠ», όπως τον αποκαλεί ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτζ του Πανεπιστημίου Κολούμπια, είναι ένας από τους λόγους που η ανθρωπότητα απέχει πολύ από την επίτευξη των SDG.
Για παράδειγμα, ο στόχος SDG8 προβλέπει ότι η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να είναι «διατηρήσιμη, συμπεριληπτική και βιώσιμη». Όμως οι προσπάθειες των κυβερνήσεων για «διατηρήσιμη» ανάπτυξη συχνά βασίζονται σε αποκλειστικά οικονομικά κριτήρια και έρχονται σε αντίθεση με στόχους όπως ο SDG12 (υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή) ή ο SDG13 (κλιματική δράση).
Στόχος της 14μελούς επιτροπής του ΟΗΕ, της οποίας προεδρεύουν ο οικονομολόγος Κοσίκ Μπάσου του Πανεπιστημίου Κορνέλ και η συνάδελφός του Νόρα Λάστινγκ του Πανεπιστημίου Τουλέιν της Νέας Ορλεάνης, εξετάζει μια γκάμα υποψήφιων δεικτών, καθένας από τους οποίους θα πρέπει να έχει ίση βαρύτητα με το GDP.
Πλανητικά Όρια
Η πολυπλοκότητα αυτής της προσπάθειας γίνεται εμφανής σε μελέτη που δημοσιεύτηκε αυτή την εβδομάδα στο Nature και περιγράφει 35 κοινωνικούς και οικολογικούς δείκτες για τα ζητήματα που εξετάζει η επιτροπή.
Από τους δείκτες αυτούς, οι 13 αφορούν το περιβάλλον και βασίζονται στην ιδέα των Πλανητικών Ορίων που προτείνουν περιβαλλοντικοί επιστήμονες. Πρόκειται για αριθμητικά όρια που αφορούν εννέα συστημικές διαδικασίες της Γης, όπως η άνοδος της θερμοκρασίας, η μείωση της βιοποικιλότητας και η ρύπανση. Σύμφωνα με προηγούμενη μελέτη, ο πλανήτης έχει ήδη υπερβεί επτά από τα εννέα όρια.
Οι υπόλοιποι 22 προτεινόμενοι δείκτες έχουν κοινωνικό χαρακτήρα και συνδέονται με άλλους SDG όπως ο υποσιτισμός (SDG2), ο αναλφαβητισμός (SDG4) και η έλλειψη υποδομών ύδρευσης και αποχέτευσης (SDG6).
Τη μελέτη στο Nature συνυπογράφει η οικονομολόγος Κέιτ Ρόγουορθ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, γνωστή για το βιβλίο της «Doughnut Economics», μια πρόταση για ένα οικονομικό μοντέλο που επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα στις ανθρώπινες ανάγκες και τις αντοχές του περιβάλλοντος.
Οι δείκτες που προτείνει η νέα μελέτη δεν περιλαμβάνει παράγοντες που εξετάζονται στο ΑΕΠ, όπως οι δαπάνες και οι επενδύσεις, μια επιλογή που αναμένεται να γίνει αντικείμενο συζήτησης και αντιπαράθεσης μεταξύ οικονομολόγων.
Η εξέλιξη της διαδικασίας του ΟΗΕ θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο για την οικονομία, την ευημερία και την υγεία του πλανήτη.
Όπως το έθεσε η Ρόγουοθ στο βιβλίο της, «έχουμε οικονομίες που πρέπει να αναπτύσσονται, είτε μας κάνουν να ευημερούμε είτε όχι. Aυτό που χρειαζόμαστε είναι οικονομίες που μας κάνουν να ευημερούμε, είτε αναπτύσσονται είτε όχι».
