Από τον Συμβουλευτικό Ψυχολόγο Δρ. Χρήστο Κ. Μπιμπίτσο*
Ο πολυδιαβασμένος Έλληνας συγγραφέας Αντώνης Σαμαράκης, στο διήγημά του «Ζητείται Ελπίς», μόλις το 1954, είχε γράψει: «Ποτέ άλλοτε οι στέγες των σπιτιών των ανθρώπων δεν ήταν τόσο κοντά η μία στην άλλη, όσο είναι σήμερα. Και ποτέ άλλοτε οι καρδιές των ανθρώπων δεν ήταν τόσο μακριά η μία από την άλλη, όσο είναι σήμερα». Η φράση αυτή αποδεικνύεται προφητική για μία θλιβερή πρωτιά για τη χώρα μας, κάποιες δεκαετίες αργότερα. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών (Joint Research Centre-JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ένας στους δέκα Έλληνες (το 10%) νιώθει συχνά μοναξιά (ο ευρωπαικός μέσος όρος είναι 7%), ενώ περισσότεροι από τέσσερις στους δέκα (το 43%) συναντιούνται με την οικογένεια ή τους φίλους τους το πολύ μια φορά το μήνα (www.real.gr). Αν αισθάνεστε λοιπόν μόνοι, μάλλον δεν είσαστε… οι μόνοι!
Πολλοί θεωρούν ότι η παρέα με φίλους ή άλλα πρόσωπα είναι για τον άνθρωπο κάτι αντίστοιχο με το φαγητό. Δηλαδή μία εγγενής βιολογική ανάγκη και βασική προϋπόθεση της επιβίωσης. Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα και νιώθουν μια βαθειά ανάγκη να ανήκουν σε κοινωνικές ομάδες, απολαμβάνοντας την αποδοχή και την υποστήριξη των άλλων. Η κοινωνική απομόνωση και η παρατεταμένη αίσθηση μοναξιάς επηρεάζει με πολλούς, μάλλον αρνητικούς τρόπους, την ψυχολογική, αλλά και φυσική κατάσταση των ανθρώπων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα εκτεταμένων ερευνών του Πανεπιστημίου του Σικάγου (βλ. Cacioppo, Hawkley, & Berntson, 2003), το έντονο αίσθημα μοναξιάς επηρεάζει τη συναισθηματική κατάσταση και αυξάνει τον κίνδυνο για αυτοκτονία νεαρών και ηλικιωμένων ατόμων, συμβάλλει στην αύξηση του άγχους, προκαλεί προβλήματα στον ύπνο, καθώς κι άλλες ψυχοπαθολογικές δυσλειτουργίες. Στην ψυχολογία, υπάρχει μία διάσημη μελέτη περίπτωσης, μ’ έναν επαγγελματία παίκτη του πόκερ, τον Rich Alati ο οποίος στοιχημάτισε για το αξιοσέβαστο ποσό των 100.000 δολαρίων ότι θα μπορούσε να επιβιώσει για 30 μέρες, εντελώς μόνος, σ’ ένα απολύτως σκοτεινό δωμάτιο, μ’ ένα κρεβάτι, ένα ψυγείο και μία τουαλέτα. Τελικά, ο Αλάτι διαπίστωσε ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο να κερδίσει το στοίχημα και, μετά από 20 μέρες, διαπραγματεύτηκε και πέτυχε την απελευθέρωσή του από το δωμάτιο για 62.400 δολάρια (μάλλον διόλου άσχημα!).
Στην ψυχολογία, όπως και σε άλλες κοινωνικές επιστήμες, υπάρχει συχνά η τάση για δαιμονοποίηση κάποιων φαινομένων. Έτσι, κάποια συναισθήματα θεωρούνται συχνά «αρνητικά», ενώ άλλα «θετικά» και, επίσης, κάποιες συμπεριφορές ως κοινωνικά μη αποδεκτές. Συζητώντας για τη μοναξιά, μπορούμε να πούμε ότι δεν αποτελεί πάντοτε μία ανεπιθύμητη και αρνητική κατάσταση. Όλοι οι άνθρωποι είναι φυσιολογικό να νιώθουν την ανάγκη να μείνουν κάποιες φορές μόνοι, για να σχεδιάσουν τη μέρα τους (πίνοντας τον πρωινό τους καφέ με ηρεμία) ή άλλοτε για να επεξεργαστούν έντονα συναισθήματα, όπως ένας χωρισμός ή η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Αυτό που μπορεί να θεωρηθεί επιβαρυντικός παράγοντας για την ψυχοπαθολογία ενός προσώπου, είναι η λεγόμενη «χρόνια μοναξιά». Η αίσθηση που μπορεί να έχει ένα άτομο ότι είναι μόνο και, ίσως, αβοήθητο, στη ζωή του. Αυτού του είδους η μοναξιά είναι καθαρά προσωπική και υποκειμενική. Έτσι, ένα άτομο μπορεί να βρεθεί στην εξαιρετικά δυσάρεστη θέση να αισθάνεται μόνο ακόμη και όταν περιστοιχίζεται από άλλα άτομα, στο οικογενειακό, φιλικό ή επαγγελματικό του περιβάλλον και αυτή είναι ίσως η πιο ακραία και δύσκολη μορφή μοναξιάς: Η αποξένωση που μπορεί να νιώθει ένα πρόσωπο από τα άτομα στο στενό οικογενειακό, επαγγελματικό και κοινωνικό περιβάλλον του. Γιατί όμως μπορεί να συμβαίνει αυτό; Εδώ χρειάζεται να εξετάσουμε παράγοντες που αφορούν το ίδιο το άτομο (πόσο αναπτυγμένες είναι οι κοινωνικές του δεξιότητες;), παράγοντες που αφορούν το περιβάλλον δραστηριοποίησης του ατόμου (κοινωνικές νόρμες που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται τα άτομα μεταξύ τους), αλλά και τα ίδια τα άτομα με τα οποία επιλέγει το άτομο να συναναστρέφεται (πόσο «ανοικτοί» ή «κλειστοί» τύποι είναι και πότε και σε τι βαθμό εμβαθύνουν στις διαπροσωπικές τους σχέσεις). Ένα ενδιαφέρον στοιχείο της προαναφερόμενης έρευνας είναι ότι οι άνθρωποι των Μεσογειακών χωρών που συνηθίζουν να έχουν «ζεστές» και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ τους, αισθάνονται περισσότερο έντονη την μοναξιά, σε σχέση με τους κατοίκους της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης, παρά το γεγονός ότι οι τελευταίοι φημίζονται για την απόσταση που διατηρούν στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Το πώς βιώνουμε λοιπόν την μοναξιά μας επηρεάζεται από την κουλτούρα της κοινωνίας στην οποία ζούμε και για τους Έλληνες που συνήθως μεγαλώνουν σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που προωθεί τους έντονους δεσμούς και σχέσεις, όταν βρίσκονται μόνοι τους να δυσκολεύονται να επιβιώσουν, έχοντας ως μοναδική παρέα τον εαυτό τους.
Ευτυχώς, οι άνθρωποι διαθέτουν εξαιρετικές ψυχοκοινωνικές δεξιότητες και στρατηγικές που αναπτύσσονται αενάως και τους εξασφαλίζουν την «ομαλή» συμβίωση μ’ άλλα άτομα, ενώ οι περισσότερες κοινωνίες διαθέτουν εξειδικευμένους μηχανισμούς για την προστασία και υποστήριξη των μελών τους. Η συνειδητοποίηση της μοναξιάς που μπορεί να νιώθει ένα άτομο, είναι το πρώτο σημαντικό βήμα για να αναλάβει δράση ώστε να αποφύγει τις αρνητικές της συνέπειες. Στο πλαίσιο αυτό, δεν βοηθούν καθόλου τυχών αισθήματα ενοχής ή η έντονη αυτοκριτική. Για να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε δημιουργικά και ισότιμα μ’ άλλα άτομα, χρειάζεται πρώτα να αποδεχθούμε και να νιώσουμε άνετα με τον εαυτό μας. Είναι λογικό να μην ταιριάζουμε μ’ όλα τα άτομα, οπότε είναι προτιμότερο να προσεγγίζουμε για φιλία και σχέσεις άτομα με τα οποία μοιραζόμαστε κοινές αξίες και ενδιαφέροντα. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν πάρα πολλές ιδέες για κοινωνικοποίηση: συμμετοχή σε δράσεις δια βίου μάθησης, εθελοντισμού, αθλητικών δραστηριοτήτων, ομάδων που ασχολούνται με την τέχνη, τον πολιτισμό ή τις επιστήμες, κ.ά. Γενικά, δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για να βελτιώσουμε την κοινωνικότητά μας, ούτε φυσικά ο στόχος είναι να γίνουμε διάσημοι ή δημοφιλείς. Το σημαντικό είναι να νιώθουμε άνετα και δημιουργικά μ’ άλλα πρόσωπα, μοιραζόμενοι τη χαρά, αλλά και τις δυσκολίες της ζωής.
Τροφή για σκέψη: Ο Σαρτρ έχει τονίσει ότι «αν αισθάνεσαι μοναξιά όταν είσαι μόνος, τότε έχεις κακή παρέα». Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την σχέση που έχετε με τον εαυτό σας; Πότε αισθάνεστε πιο έντονα το αίσθημα της μοναξιάς; Πως το αντιμετωπίζετε; Πως η περίοδος της καραντίνας, για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κωρονοïού, επηρέασε τη σχέση σας με τον εαυτό σας; Άλλαξε κάτι στη σχέση σας με τους άλλους όταν, επιτέλους, βρεθήκατε ξανά μαζί;
Cacioppo, J.T., Hawkley, L.C. & Berntson, G.G. (2003). The anatomy of loneliness. Current Directions in Psychological Science, 12(3), 71-74.
Μπορείτε να αναζητήσετε τη συμβολή του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου Δρ Χρήστου Μπιμπίτσου, για ψυχολογικά ή προσωπικά ζητήματα που σας απασχολούν, μέσω του Κοινωνικού Οργανισμού “The Orange Bus (Το Πορτοκαλί Λεωφορείο)”, με έδρα την Έδεσσα (Φιλελλήνων 23, τηλ. 6944-252208, chrisbibitsos@yahoo.gr)
