Με δύο πολέμους ευρείας κλίμακας στη «γειτονιά μας» και πολλά ακόμη ανησυχητικά περιστατικά εχθροπραξιών, εμφυλίων και απειλών που μπορεί να αναταράξουν όλο τον πλανήτη, η ανθρωπότητα σε μεγάλο βαθμό έχει αρχίσει να κρατά την αναπνοή της, όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν ξεκινήσει τις εκκλήσεις στους Θεούς τους, ακόμη και αυτοί που δεν πιστεύουν.
Παρακλήσεις, για να επικρατήσει η λογική έναντι της παράνοιας, ο ανθρωπισμός έναντι του μίσους και της εκδικητικής μανίας, η ειρήνη απέναντι στους πολεμοκάπηλους. Παρακλήσεις που λαμβάνουν διαστάσεις προσευχής με τον ερχομό του Νέου Έτους.
Και μάλιστα, σε μια εποχή, όπως συνομολογούν πολλοί, που το πρώτο θύμα ενός πολέμου να μην είναι η «αλήθεια», αλλά οι άμαχοι, τα γυναικόπαιδα, ακόμη και σε σύγκριση με τους δυο Παγκόσμιους Πολέμους, που έζησε η ανθρωπότητα τον 20ο αιώνα, η φρικώδης αγριότητα των οποίων στοιχειώνει ακόμη τους μελετητές τους και οικογένειες που ξεκληρίστηκαν.
Ο κινηματογράφος, πολλές φορές λειτούργησε ως προπαγανδιστικός μηχανισμός για τους πολέμους ή τους μιλιταριστές, με πάμπολλες ηρωικές πολεμικές περιπέτειες – ακόμη και καταξιωμένων σκηνοθετών, αλλά δεν είναι και λίγες οι φορές που με αντιπολεμικές δημιουργίες, προβλημάτισαν το κοινό, άνοιξαν τα μάτια σε ανθρώπους που δεν γνώριζαν ή δεν ήθελαν να γνωρίζουν, καταδίκασαν όλες τις στρατοκρατικές λογικές, έστειλαν στον αγύριστο τις ιδεολογίες του μίσους και τα όργανά τους.
Με αφορμή τους πολέμους στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία, τις πολεμικές ιαχές, τις θεαματικές όσο και αποκρουστικές εκρήξεις σε νοσοκομεία ή σχολεία, σε σπίτια και σε πάρκα, αλλά και το κλάμα χιλιάδων μανάδων, πατεράδων και παιδιών, ας ρίξουμε μια ματιά σε επτά παλιές, ίσως και ξεχασμένες, από τις καλύτερες αντιπολεμικές ταινίες, που ταυτόχρονα συγκαταλέγονται, όχι αδίκως, ανάμεσα στις σπουδαιότερες δημιουργίες του κινηματογράφου.
Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο
(All Quiet on the Western Front) Η σημαντικότερη -μακράν- ταινία που βασίστηκε στο διάσημο ομώνυμο μυθιστόρημα του Έριχ Μαρία Ρέμαρκ, είναι τούτη η δημιουργία του Λούις Μάιλστοουν, που γύρισε το 1930 και κέρδισε τα Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας. Από μόνο του το συνταρακτικό βιβλίο του Ρέμαρκ, παρέχει τις δυνατότητες για μια ταινία που θα συγκλονίσει τον θεατή, καθώς ο στοχασμός πάνω στην αλήθεια του πολέμου και τα ψέματα περί ηρωισμού, αλλά και για το πόσο απέχει ο ηρωισμός από την προθυμία της θυσίας. Οι σκληρές εικόνες – ειδικά για την εποχή – των μαχών και των συνθηκών διαβίωσης των στρατιωτών σχεδόν σοκάρουν ακόμη και σήμερα. Ένας Γερμανός νεαρός μπαίνει με ανυπομονησία στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά ο ενθουσιασμός του εξαφανίζεται καθώς βλέπει από πρώτο χέρι τη φρίκη. Πρωταγωνιστούν οι Λιου Άιρες, Λούις Βολχάιμ, Άρνολντ Λούσι, Τζον Ρέι κά.
Η Μεγάλη Χίμαιρα
(La Grande Illusion) Το 1937 ο μέγας Ζαν Ρενουάρ φτιάχνει ένα αυθεντικό αντιπολεμικό αριστούργημα, αν και στη διάρκεια του φιλμ ακούγονται μόλις πέντε έξι πυροβολισμοί. Το στόρι βασίστηκε στις εμπειρίες ενός στρατηγού κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που γνώρισε ο Ρενουάρ και αφορά την προσπάθεια τριών διαφορετικών στρατιωτών – ο πρώτος, αριστοκρατικής καταγωγής Γάλλος αξιωματικός, ο δεύτερος, ένας ταπεινός υπολοχαγός του μηχανικού και ο τρίτος, ένας πλούσιος Εβραίος αστός – να δραπετεύσουν από ένα γερμανικό στρατόπεδο, όπου κρατούνται. Πρωταγωνιστούν οι Ζαν Γκαμπέν, Ζουλιάν Καρέτ, Μαρσέλ Νταλιό και σε έναν ανεπανάληπτο ρόλο ο διάσημος σκηνοθέτης Έριχ Βον Στοχάιμ.
Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη
(Roma Città Aperta) Εμβληματική αντιπολεμική ταινία που γύρισε ο Ρομπέρτο Ροσελίνι το 1945 κι ενώ δεν είχε τελειώσει ακόμη ο πόλεμος, μέσα σε αντίξοες συνθήκες. Άξιο δείγμα του νεορεαλισμού, που αναδεικνύει την αντίσταση των Ιταλών και τους αποτρόπαιους σπασμούς του θηρίου που ψυχορραγεί, του ναζισμού. Η σκηνή του θανάτου της ηρωίδας που πέφτει νεκρή από την ομοβροντία των ναζιστικών πολυβόλων παγώνει ακόμη και σήμερα το αίμα. Στον ρόλο της ηρωίδας η σπαραχτική Άννα Μανιάνι, σε μία ακόμη ανυπέρβλητη ερμηνεία.
Σταυροί στο Μέτωπο
(Paths of Glory) Μια από τις πιο γνωστές αντιπολεμικές ταινίες όλων των εποχών, γυρισμένη το 1957 από τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ, μετά από επιμονή του Κερκ Ντάγκλας που κρατά αξιοθαύμαστα και τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η πιο καθαρή στηλίτευση του μιλιταρισμού και των παιχνιδιών που παίζονται στα ανώτατα κλιμάκια του στρατού. Η πλοκή διαδραματίζεται στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν μία ομάδα Γάλλων στρατιωτών αρνείται να φέρει εις πέρας μία αποστολή αυτοκτονίας και οι ανώτεροι αξιωματικοί αναζητούν τα εξιλαστήρια θύματα για παραδειγματισμό. Και στη μέση ο Κερκ Ντάγκλας, ένας αξιωματικός του καθήκοντος, που καταλαβαίνει ότι δεν αξίζει να σκοτώνεται τελικά κανένας… γι’ αυτούς.
Όταν Περνούν οι Γερανοί
(The Cranes Are Flying) Διάσημο αντιπολεμικό δράμα, που γύρισε το 1957 ο Μιχαήλ Κολατόζοφ, χωρίς το γνωστό φορμαλισμό και την προπαγάνδα του σοβιετικού σινεμά, εκμεταλλευόμενος την αποσταλινοποίηση της εποχής. Ένα έξοχο λυρικό δράμα, για δύο εραστές που τους χωρίζει ο πόλεμος. Η ηρωίδα χάνει τους γονείς της από τους βομβαρδισμούς, βιάζεται από τον αδελφό του αγαπημένου της, ενώ μαθαίνει ότι ο άντρας που λατρεύει σκοτώθηκε. Μια αυθεντική ιστορία αγάπης μέσα στον εφιάλτη του πολέμου, με την εκπληκτική Τατιάνα Σαμοΐλοβα και τον Αλεξέι Μπατάλοφ.
Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν
(Ivanovo Destvo) Η πρώτη ταινία του αξέχαστου Αντρέι Ταρκόφσκι είναι μια αποκάλυψη για τους φίλους του κινηματογράφου ακόμη και σήμερα. Μια ταινία για την τραγική ιστορία της πληγωμένης, ανεπανόρθωτα, παιδικής ηλικίας από τον πόλεμο. Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τον 12χρονο Ιβάν, που χάνει όλη την οικογένειά του και μην έχοντας να χάσει τίποτα κατατάσσεται στον Σοβιετικό Στρατό, αναλαμβάνοντας τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Με τραχύ φωτισμό, τραβώντας από χαμηλά, μεταμορφώνει τον μικρό πρωταγωνιστή σε βιβλικό ήρωα και οι θεατές αισθάνονται ότι πρέπει να απολογηθούν. Κάποιοι πρέπει να φταίνε γι’ αυτή τη δυστυχία.
Ο Τζόνι Πήρε τ’ όπλο του
(Johnny Got His Gun) Ταινία ορόσημο για το αντιπολεμικό σινεμά, που γύρισε το 1971 ο σεναριογράφος Ντάλτον Τράμπο – στη μοναδική σκηνοθετική του απόπειρα, γνωστός για τις περιπέτειές του από την εποχή του Μακαρθισμού. Για χρόνια η ταινία έκανε κομμάτια τα στομάχια των θεατών, καθώς το θέμα της, βασισμένη στην ομώνυμη νουβέλα του ιδίου, διαπερνούσε ακόμη και τους πλέον ακραία κυνικούς, που πολλαπλασιάζονται συνεχώς. Την τελευταία ημέρα του Α Παγκοσμίου Πολέμου, ένας στρατιώτης τραυματίζεται πολύ σοβαρά από μία νάρκη, χάνοντας τα άκρα, την ακοή και την όρασή του. Οι γιατροί πιστεύουν ότι έχει χάσει τη δυνατότητα συναίσθησης και τον μελετούν σαν πειραματόζωο, ενώ αυτός βυθίζεται σε έναν κόσμο ονείρων και προσπαθεί να επικοινωνήσει με μια νεαρή νοσοκόμα, για να την πείσει να τον βοηθήσει να τερματίσει τη ζωή του. Με τους εξαιρετικούς Τίμοθι Μπότομς, Τζέισον Ρόμπαρτς και Ντόναλντ Σάδερλαντ.
Χ. Αναγνωστάκης
