Ο πύραυλος που προκάλεσε νέα επικίνδυνη κλιμάκωση στον πόλεμο της Ουκρανίας προσγειώθηκε έξω από το χωριό Przewodow της Πολωνίας, περίπου 6 χιλιόμετρα δυτικά από τα ουκρανικά σύνορα την Τρίτη (15/11), περίπου την ίδια στιγμή που η Ρωσία εξαπέλυε το μεγαλύτερο κύμα πυραυλικών επιθέσεων σε ουκρανικές πόλεις εδώ και τουλάχιστον μήνα.
Οι συνθήκες γύρω από το περιστατικό, το οποίο σηματοδοτεί την πρώτη φορά που μια χώρα του ΝΑΤΟ χτυπήθηκε άμεσα κατά τη διάρκεια της σχεδόν εννιάμηνης σύγκρουσης, παραμένουν ασαφείς. Δεν είναι γνωστό ποιος εκτόξευσε τον πύραυλο ή από πού εκτοξεύτηκε, αν και το πολωνικό Υπουργείο Εξωτερικών έσπευσε να τον περιγράψει ως «ρωσικής κατασκευής».
Τόσο οι ρωσικές όσο και οι ουκρανικές δυνάμεις έχουν χρησιμοποιήσει πυρομαχικά ρωσικής κατασκευής κατά τη διάρκεια του πολέμου, με την Ουκρανία να αναπτύσσει πυραύλους ρωσικής κατασκευής ως μέρος του συστήματος αεράμυνάς της.
Μιλώντας σε δημοσιογράφους μετά την έκτακτη συνάντηση με τους ηγέτες της G7 και του ΝΑΤΟ στο περιθώριο της Συνόδου G20, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν είπε ότι οι προκαταρκτικές πληροφορίες δείχνουν ότι είναι «απίθανο» ο πύραυλος να εκτοξεύτηκε από το εσωτερικό της Ρωσίας, τόνισε ωστόσο πως δεν μπορεί να μιλήσει οριστικά μέχρι να ολοκληρωθεί η έρευνα.
«Συμφωνήσαμε να υποστηρίξουμε την έρευνα της Πολωνίας για την έκρηξη. Και θα διασφαλίσω οτι θα μάθουμε τι ακριβώς συνέβη», είπε ο Μπάιντεν, προσθέτοντας ότι οι ηγέτες εξέφρασαν τη συμπαράστασή τους για τον θάνατο δύο ανθρώπων. «Θα καθορίσουμε συλλογικά το επόμενο βήμα μας καθώς ερευνούμε και προχωράμε. Υπήρξε απόλυτη ομοφωνία», πρόσθεσε.
Ήταν «ουκρανικός» ο πύραυλος;
Τρεις αμερικανοί αξιωματούχοι την ίδια ώρα δήλωσαν ότι οι προκαταρκτικές εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι ο πύραυλος εκτοξεύτηκε από ουκρανικές δυνάμεις ενάντια σε έναν εισερχόμενο ρωσικό, εν μέσω του μπαράζ επιθέσεων κατά της ηλεκτρικής υποδομής της Ουκρανίας. Οι αξιωματούχοι μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας, επειδή δεν ήταν εξουσιοδοτημένοι να συζητήσουν το θέμα δημόσια.
Αυτή η εκτίμηση και τα σχόλια του Μπάιντεν στη σύνοδο κορυφής της Ομάδας των 20 στην Ινδονησία έρχονται σε αντίθεση με πληροφορίες από ανώτερο αξιωματούχο των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ που είπε στο AP ότι ρωσικοί πύραυλοι πέρασαν στην Πολωνία. Η πολωνική κυβέρνηση δήλωσε ότι διερευνά και ανεβάζει το επίπεδο στρατιωτικής ετοιμότητάς της.
Η απάντηση της Δύσης
Ο Μπάιντεν ενημέρωσε άμεσα τους ομολόγους του για τις συζητήσεις του με τον Πολωνό Πρόεδρο Αντρέι Ντούντα και τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ. Ο Ντούντα σημείωσε νωρίτερα ότι αν και δεν ήταν σαφές ποιος εκτόξευσε τον πύραυλο, «πιθανότατα» κατασκευάστηκε στη Ρωσία. «Εργαζόμαστε ήρεμα και με πολύ ήρεμο τρόπο», είπε κατά τη διάρκεια ομιλίας από το Γραφείο Εθνικής Ασφάλειας στη Βαρσοβία.
Η Γαλλία απηύθυνε έκκληση για «ύψιστη προσοχή» σε οποιαδήποτε εκτίμηση για την προέλευση του πυραύλου, τονίζοντας οτι «πολλές χώρες έχουν το ίδιο είδος όπλων, επομένως η αναγνώριση του τύπου του πυραύλου δεν θα προσδιορίσει απαραίτητα ποιος βρίσκεται πίσω από την επίθεση».
Το Γαλλικό πρακτορείο επικαλούμενο αξιωματούχο της γαλλικής προεδρίας μετέδωσε: «Είναι λογικό να προσεγγίζουμε το ζήτημα με μεγάλη προσοχή… Πολλές χώρες έχουν το ίδιο είδος όπλων, επομένως η αναγνώριση του τύπου του πυραύλου δεν θα προσδιορίσει απαραίτητα ποιος βρίσκεται πίσω από αυτό».
Το Κρεμλίνο αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη στην έκρηξη, με το ρωσικό υπουργείο Άμυνας να χαρακτηρίζει τις αναφορές των πολωνικών ΜΜΕ, που ανέφεραν πρώτα τους θανάτους, «σκόπιμη πρόκληση για να κλιμακωθεί η κατάσταση». Πρόσθεσε ότι οι φωτογραφίες από τα συντρίμμια που δημοσιεύθηκαν στα πολωνικά μέσα ενημέρωσης «από τη σκηνή στο χωριό Przewodow δεν έχουν καμία σχέση με ρωσικά όπλα».
Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα της πολωνικής έρευνας, το περιστατικό ενίσχυσε τις μακροχρόνιες ανησυχίες που σχετίζονται με τον κίνδυνο ενός εσφαλμένου υπολογισμού στο πεδίο της μάχης που θα μπορούσε να πυροδοτήσει μία πιθανή σύγκρουση ΝΑΤΟ-Ρωσίας. Η έκρηξη στην Πολωνία είναι απίθανο να πυροδοτήσει κλιμάκωση, αλλά οι κίνδυνοι σύγκρουσης ΝΑΤΟ-Ρωσίας είναι πραγματικοί, λένε οι αναλυτές.
Το περιστατικό στο οποίο έχασαν τη ζωή τους δύο άνθρωποι πιθανότατα δεν θα παρακινήσει τη συλλογική δράση του ΝΑΤΟ κατά της Ρωσίας. Αν σποδειχθεί οτι ήταν ρωσικός ο πύραυλος, θα ήταν η πρώτη φορά που ρωσικό όπλο θα έπεφτε ποτέ σε έδαφος του ΝΑΤΟ, ωστόσο και τα δεδομένα θα άλλαζαν. Η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ κατάφεραν να μην κάνουν το «μεγάλο λάθος» στη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου και αυτό επειδή τόσο η Ουάσιγκτον, όσο και η Μόσχα γνώριζαν καλά τους κινδύνους να κηρυχθεί πόλεμος από ατύχημα ή λάθος υπολογισμό.
Τα προηγούμενα «θερμά» επεισόδια
Η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν ωστόσο είναι μία λιγότερο προβλέψιμη πυρηνική δύναμη από τη Σοβιετική Ένωση, ανεβάζοντας το επίπεδο κινδύνου στο υψηλότερο από την κρίση των πυραύλων της Κούβας, όπως τόνισε ο Τζο Μπάιντεν.
Η επέμβαση του Πούτιν στη Συρία οδήγησε στην κατάρριψη ενός ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους από τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος πάνω από τα τουρκοσυριακά σύνορα τον Νοέμβριο του 2015, αλλά αυτό το περιστατικό περιορίστηκε. Ομοίως, το νέο περιστατικό είναι απίθανο να οδηγήσει σε άμεση ΝΑΤΟ-ρωσική αντιπαράθεση.
Η πολωνική κυβέρνηση ερευνά το περιστατικό και το γραφείο του προέδρου Ντούντα είπε ότι εξετάζει το ενδεχόμενο επίκλησης του άρθρου 4 της ιδρυτικής συνθήκης του ΝΑΤΟ, το οποίο επιτρέπει σε οποιοδήποτε μέλος να ζητήσει επείγουσες διαβουλεύσεις με το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο «όποτε, κατά τη γνώμη κάποιου από αυτά, απειλείται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε από τα μέρη».
Η Βαρσοβία δεν επικαλέστηκε το άρθρο 5 της συνθήκης, το οποίο αναφέρει ότι μια ένοπλη επίθεση σε ένα μέλος είναι επίθεση εναντίον όλων και που θα ήταν ο πιο πιθανός μηχανισμός κλιμάκωσης σε πόλεμο μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας. Το άρθρο 5 δεν μπορεί να επικαλεστεί μόνο ένα κράτος μέλος, είπε ο πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, Ivo Ντάαλντερ, προσθέτοντας ότι «απαιτεί συναίνεση του ΝΑΤΟ».
Το «προηγούμενο» της 11ης Σεπτεμβρίου
Η μόνη φορά που κλήθηκαν οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ ήταν στον απόηχο των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, όταν οι σύμμαχοι κλήθηκαν να παρέχουν εναέριες περιπολίες ραντάρ πάνω από τις ΗΠΑ και να εντείνουν τις ναυτικές περιπολίες στη Μεσόγειο.
Ακόμη και αν συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι πύραυλοι που διέσχισαν τα πολωνικά σύνορα ήταν όντως ρωσικοί και όχι ουκρανικοί πύραυλοι-αναχαιτιστές, θα υπολείπονταν μιας «ένοπλης επίθεσης» που προβλέπεται στο άρθρο 5, υποστηρίζει ο Ουίλιαμ Άλμπερκ, διευθυντής στρατηγικής, τεχνολογίας και ελέγχου όπλων στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών.
«Η «εσκεμμένη ένοπλη επίθεση» είναι αληθινή», λέει ο Αλμπερκ. «Δύο λανθασμένοι πύραυλοι κρουζ ή βαλλιστικοί πύραυλοι δεν είναι». Μέχρι στιγμής, η ευρεία συναίνεση στο ΝΑΤΟ είναι ότι η ρωσική κλιμάκωση θα οδηγήσει σε αυξημένες προμήθειες όπλων στην Ουκρανία και ότι αντί για οποιαδήποτε μορφή άμεσης εμπλοκής του ΝΑΤΟ θα λειτουργήσει ως αποτρεπτικός παράγοντας.
Αυτή είναι η πιο πιθανή απάντηση αυτή τη φορά και θα υπάρξει συζήτηση εντός του ΝΑΤΟ για το είδος της στρατιωτικής βοήθειας που παρέχεται. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας, Ντμίτρο Κουλέμπα, υποστήριξε ότι εγγυάται την παροχή μαχητικών αεροσκαφών F-15 και F-16.
Το περιστατικό στα σύνορα της Πολωνίας επανέφερε επίσης τις εκκλήσεις για μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από τη δυτική Ουκρανία που επιβάλλονται από τις αεροπορικές άμυνες του ΝΑΤΟ, ιδίως από αξιωματούχους των κρατών της Βαλτικής. Οι υποστηρικτές μιας τέτοιας κίνησης λένε τι οι κίνδυνοι ενός τέτοιου βήματος να πυροδοτήσει έναν ολοκληρωτικό πόλεμο είναι πολύ χαμηλότεροι τώρα από ό,τι στην αρχή της εισβολής, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις περιορίζονται επί του παρόντος στην Άπω Ανατολή και το Νότο της χώρας. Ωστόσο, θα υπήρχε σημαντική αντίσταση σε οποιαδήποτε τέτοια επέκταση του ρόλου του ΝΑΤΟ από τις ΗΠΑ και άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ.
Υπαρκτός ο κίνδυνος κλιμάκωσης
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι κίνδυνοι σύγκρουσης ΝΑΤΟ-Ρωσίας λόγω εσφαλμένων υπολογισμών δεν είναι πραγματικοί. Το Κίεβο επιθυμεί να δεσμεύσει το ΝΑΤΟ όσο το δυνατόν στενότερα με τον αγώνα της χώρας του να αποκαταστήσει την κυριαρχία και την εδαφική του ακεραιότητα. Ο Ζελένσκι είπε την Τρίτη ότι οι πύραυλοι ήταν «ένα χτύπημα ενάντια στη συλλογική μας ασφάλεια» και μια «πολύ σοβαρή κλιμάκωση».
Εν τω μεταξύ, καθώς η θέση της Ρωσίας επιδεινώνεται με την απώλεια της Χερσώνας και της γύρω περιοχής, ο Πούτιν περιέρχεται σε ολοένα και πιο δύσκολη θέση με τα «γεράκια» που κυριαρχούν στον τηλεοπτικό διάλογο στη Ρωσία να ετοιμάζονται για μια αντιπαράθεση με σκοπό να εξορθολογίσουν την ταπείνωση της πιθανής απώλειας ενός πολέμου στην Ουκρανία.
Ενώ το υπουργείο Άμυνας λόγου χάρη ισχυρίστηκε ότι δεν είχε καμία σχέση με τους πυραύλους, η Mαργαρίτα Σιμόνιαν, επικεφαλής του δικτύου RT, χαιρόταν για τις συνέπειες ενός ρωσικού χτυπήματος. «Αν αυτό δεν είναι σκόπιμη πρόκληση, υπάρχει ένα καλό νέο εδώ», έγραψε η Σιμονιάν στο Twitter. «Μια χώρα του ΝΑΤΟ έχει τόσο χαλαρές άμυνες που ο καθένας μπορεί κατά λάθος να την χτυπήσει με οτιδήποτε και όλο το ΝΑΤΟ δεν θα ξέρει καν ποιος την χτύπησε, με τι και γιατί».
