Ο «άγνωστος» επικοινωνιακός πόλεμος των αφηγημάτων και η υβριδική αντεπίθεση του …«Ρώσου» Ζελένσκυ.
Αποστολή Ζάγκρεμπ
Ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκυ ανέλαβε την ηγεσία της χώρας στις 20 Μαΐου 2019. Μιλά καλύτερα ρωσικά από ουκρανικά, αφού μεγάλωσε σε ρωσόφωνη περιοχή της Ουκρανίας – Κριβί Ριχ, Ντνιπροπετρόβσκα Όμπλαστ- αλλά στην πρώτη ομιλία ως πρόεδρος με την παράταξη «υπηρέτης του λαού» μίλησε και στις δύο γλώσσες με στόχο την ενότητα των Ουκρανών, δηλαδή και εκείνων που ζούσαν σε περιοχές ρωσικής επιρροής ή και κατοχής και αισθάνονταν Ρώσοι.
Είχε προηγηθεί το 2014 η κατάληψη της Κριμαίας- ουκρανική περιοχή- και η προσάρτησή της στη Ρωσία μετά από δημοψήφισμα που οργάνωσε η Μόσχα. Την ίδια περίοδο διαδηλώσεις από φιλορωσικές ομάδες στην περιοχή Ντονμπάς της Ουκρανίας κλιμακώθηκαν σε πόλεμο μεταξύ της ουκρανικής κυβέρνησης και των υποστηριζόμενων από τη Ρωσία αυτονομιστικών δυνάμεων των αυτοαποκαλούμενων Λαϊκών Δημοκρατιών Ντόνετσκ και Λουγκάνσκ. Τον Αύγουστο, ρωσικά στρατιωτικά οχήματα διέσχισαν τα σύνορα σε διάφορες τοποθεσίες της Περιφέρειας του Ντόνετσκ. Η εισβολή του ρωσικού στρατού θεωρήθηκε ως υπεύθυνη για την ήττα των ουκρανικών δυνάμεων στις αρχές Σεπτεμβρίου.
Η παραίτηση
Ο Ζελένσκυ δεν συμμετείχε στις διαδηλώσεις του Μαϊντάν το 2014 που οδήγησαν τον τότε φιλορώσο πρόεδρο σε παραίτηση. Μετά τις διαδηλώσεις του Euromaidan και την επακόλουθη απομάκρυνση του ρωσόφιλου Ουκρανού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς στις 22 Φεβρουαρίου και εν μέσω φιλορωσικών αναταραχών στην Ουκρανία, Ρώσοι στρατιώτες χωρίς διακριτικά ανέλαβαν τον έλεγχο στρατηγικών θέσεων και υποδομών εντός του ουκρανικού εδάφους της Κριμαίας.
Και όμως, ο ηθοποιός και παραγωγός Ζελένσκυ με όπλο το χιούμορ, τα κοινωνικά δίκτυα, το you tube κατάφερε να ανατρέψει το πολιτικό κατεστημένο της ουκρανικής πολιτικής σκηνής με όπλο την εκστατεία του κατά της διαφθοράς. Ο «υπηρέτης του λαού» ήταν ο τίτλος του επεισοδίου στην τηλεόραση με το οποίο έθιγε τα κακώς κείμενα και έγινε viral στην ουκρανική κοινωνία.
Δεν άσκησε ποτέ την δικηγορία, ξεκίνησε ως ηθοποιός αφού κέρδισε έναν διαγωνισμό και έφταιξε τη δική του ομάδα παραγωγής Kvartal95 (Τετράγωνο 95, από την περιοχή όπου μεγάλωσε).
Η ίδια ομάδα που στελέχωσε την εταιρεία παραγωγής του , περίπου 35 άτομα, τον συντροφεύει στην άσκηση των καθηκόντων του και ιδίως στο επικοινωνιακό πεδίο.
Ο σεναριογράφος του έχει γίνει λογογράφος του, όπως είπε στο σεμινάριο της ΕΟΚΕ ο Regis Gente, γάλλος δημοσιογράφος και ένας εκ των συγγραφέων του βιβλίου «Βλόντομυρ Ζελένσκυ: Στο μυαλό ενός ήρωα».
Όμως, η διείσδυση του στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και η γνώση του για τη δύναμη της επικοινωνίας του έδωσαν όπλα για να καταφέρει να ενώσει τον λαό του απέναντι στους Ρώσους και ταυτόχρονα να αποκρούσει τη ρωσική προπαγάνδα και τα fake news.
Από το 2015 η ουκρανική κοινωνία ουσιαστικά προετοιμαζόταν για τη μεγάλη αναμέτρηση με τη Ρωσία, για αυτόν τον πόλεμο. Η απώλεια της Κριμαίας που ήταν ουκρανική για περισσότερο από 70 χρόνια – από την εποχή της ΕΣΣΔ- ο κίνδυνος να χαθούν οι περιοχές με ρωσόφιλο πρόσημο στο Λουγκάνσκ, το Ντονμπάς και η απομάκρυνση των Ρωσόφιλων πολιτικών οδήγησε σε αλλαγή παραδείγματος στην Ουκρανία. Η κοινωνία και η δυτικόφιλη στάση της, μετά την εξέγερση της πλατείας Μαϊντάν ήταν καταλύτες, είπε ένας ομιλητής. Από 90% υπέρ των Ρώσων , στο Ντονμπάς ο πληθυσμός έχει φθάσει στο 50%-50%.
Μαζί με την κοινωνία προετοιμαζόταν η επιστημονική κοινότητα και άλλοι παράγοντες για να αντιμετωπίσουν τον πιο ύπουλο εχθρό. Την προπαγάνδα, τα fake news , τα ρωσικά τρολ.
Η Ουκρανία το 2016 δέχθηκε κυβερνοεπίθεση από τους Ρώσους με αποτέλεσμα μαζικό black-out. Οι προθέσεις των Ρώσων ήταν σαφείς.
Για αυτό άρχισε να προετοιμάζεται μια ομάδα anti-hacking, προφανώς ανομολόγητα με την υποστήριξη της Δύσης.
Ο κυβερνο-στρατός
Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης – ο Ουκρανός Πιερακάκης- Mykhailo Fedorov, κάλεσε σε επιστράτευση μόλις ξεκίνησε ο πόλεμος αλλά για τη δημιουργία ενός ψηφιακού στρατού.
Αναζήτησε ταλέντα για τη μάχη στο μέτωπο του κυβερνοχώρου.
Και έδινε τη δική του δημόσια μάχη να αποκλειστούν τα ρωσικά τρολ και η ρωσική προπαγάνδα από τις πλατφόρμες.
Μπλοκαρίστηκαν οι Ρώσοι στο Facebook και ακολούθηε μάχη και αποκλειστηκαν στο Youtube.
Ως επακόλουθο ήλθε και ο αποκλεισμός των ρωσικών μέσων ενημέρωσης από τη Δύση, αν και η λογοκρισία δεν αποτελεί ορθή πρακτική. Η αλήθεια είναι το όπλο απόκρουσής της προπαγάνδας.
Ένας ψηφιακός στρατός ατάκτων που οργανώθηκε και απέκρουσε τις κυβερνοεπιθέσεις, είπε η Christine Dugoin – Clement, γεωπολιτική αναλύτρια και βοηθός ερευνήτρια στο Paris I Pantheon – Sorbonne.
Τα fake news
O ακαδημαϊκός κόσμος και το Τμήμα Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου του Κιέβου δημιούργησε τον Οργανισμό Stopfake.org όπου αναζητά και εντοπίζει ψευδείς ειδήσεις και ρωσική προπαγάνδα. Αρχικά, δυσκολεύτηκαν να πείσουν την ίδια τους την κυβέρνηση. Όμως, την περίοδο Ζελένσκυ τα πράγματα άλλαξαν. Ένας από τους ερευνητές εντόπισε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο 18 ρωσικών αφηγημάτων που έστηναν το πλαίσιο για τον πόλεμο που θα ακολουθούσε, όπως οι Ουκρανοί ναζί καταπιέζουν τους ρώσους του Ντομπάς, κλπ, είπε η Viktoria Romaniuk, αναπληρώτρια διευθύντρια του Οργανισμού.
Γι΄αυτό και πολλοι μιλούν για τον πόλεμο των αφηγημάτων.
Πλέον σε δέκα γλώσσες διαχέεται η πληροφόρηση για τις ψευδείς ειδήσεις, με πρώτες την ρωσική και την ουκρανική. Ίσως ένα μάθημα και για την Ελλάδα.
Παράλληλα, έτρεξε και πρόγραμμα ψηφιακού εγγραμματισμού σε σχολεία και στοχευμένες κοινότητες για να περιοριστεί η απήχηση της ρωσικής προπαγάνδας.
Όμως, αυτό που απαιτείται τόνισαν αρκετοί ομιλητές είναι η δημιουργία μια μεθοδολογίας για προληπτική δράση και όχι η εκ των υστέρων αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων και της προπαγάνδας. Prebunking και όχι μόνο Debunking. Άλλωστε, αυτό φάνηκε στο πολεμικό πεδίο με την παροχή πληροφόρησης από τις ΗΠΑ για ρωσικές κινήσεις.
Η επικοινωνιακή εκστρατεία δεν ήταν απόλυτα επιτυχημένη αν δει κανείς την φηφοφορία στον ΟΗΕ μετά τη ρωσική εισβολή , όπως είπε ο ειδικός Tim Webers. Πέντε ψήφισαν κατά και 35 απείχαν.
Και τούτο γιατί οι Ρώσοι χρησιμοποιούν ως influencers απλούς ανθρώπους της διπλανής πόρτας που έχουν χιούμορ και διείσδυση και δημιουργούν αίσθηση εμπιστοσύνης σε αντίθεση με τα Μέσα Ενημέρωσης που χάνουν σε αξιοπιστία. Και αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί με ανάλογα Μέσα και ταυτόχρονη ενίσχυση της αξιοπιστίας των ΜΜΕ.
Όπως πρέπει να βρεθούν εναλλακτικά κανάλια επικοινωνίας και ενημέρωσης των πολιτών αν καταστραφούν οι υποδομές και δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα και Ιντερνετ, κάτι που κάνουν πλέον συστηματικά οι Ρώσοι στην Ουκρανία ή καταφέρουν να απενεργοποίησουν με χακάρισμα τα δίκτυα οι Ρώσοι.
