Οι λίστες με «τα επαγγέλματα του μέλλοντος», από επίσημους και ανεπίσημους φορείς, πληθαίνουν, δίνοντας εμμέσως κατευθύνσεις στην επιλογή γνωστικού αντικειμένου.
Το υπουργείο Εργασίας, μόλις έδωσε στη δημοσιότητα μια τέτοια λίστα (στην εφημερίδα Καθημερινή), στην οποία κατέληξε μέσω συλλογής και ανάλυσης στατιστικών στοιχείων, για το ποια επαγγέλματα έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση στην Ελλάδα.
Η έρευνα κατέληξε σε τέσσερις τομείς και 15 ειδικότητες, που αναμένεται να γνωρίσουν άνθηση στο άμεσο μέλλον. Στόχος είναι τα στοιχεία να παρουσιαστούν στα σχολεία, ώστε να έχουν τα παιδιά «μια πλήρη εικόνα των επαγγελμάτων του μέλλοντος», και να βοηθηθούν στον επαγγελματικό τους προσανατολισμό.
Κυριαρχία των τεχνικών ειδικοτήτων
Οι τέσσερις τομείς που αναφέρονται είναι οι εξής: Τουρισμός και φιλοξενία, Τεχνολογία Πληροφοριών και Επικοινωνιών, Βιομηχανία Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, Γεωργία και Τεχνολογία Τροφίμων.
Οι δεκαπέντε ειδικότητες του μέλλοντος, στις οποίες καταλήγει η έρευνα του υπουργείου Εργασίας, είναι ως επί το πλείστον τεχνικές – με εξαίρεση τα επαγγέλματα υγείας, που αγκαλιάζουν μια ευρεία γκάμα. Λάμπουν δια της απουσίας τους επαγγέλματα του κλάδου των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών και της εκπαίδευσης.
Οι περισσότερες ειδικότητες σχετίζονται με την πληροφορική, είτε σε επίπεδο ανώτερων-ανώτατων σπουδών είτε σε επίπεδο λυκειακής-μεταλυκειακής κατάρτισης: Μηχανικός δικτύων και βάσεων δεδομένων, μηχανικός ανάπτυξης λογισμικού, τεχνικός ηλεκτρονικών υπολογιστικών συστημάτων και δικτύων, μηχανικοί Διαδικτύου των Πραγμάτων (Ιnternet of Τhings).
Ζήτηση θα έχουν επίσης οι τεχνικοί βιομηχανικών εγκαταστάσεων, ηλεκτρολογικών συστημάτων και δικτύων και οι τεχνικοί αυτοματισμών.
Στη λίστα φιγουράρουν επίσης οι ψυκτικοί, οι χειριστές μηχανημάτων έργου και ιατρικών μηχανημάτων και εργαλείων, οι εργοδηγοί του κλάδου εξόρυξης. Στον διατροφικό κλάδο αναφέρονται τα στελέχη διαχείρισης ασφάλειας και ποιότητας τροφίμων και τον ευρύτερο τομέα της μεταποίησης-εμπορίας τα στελέχη προώθησης εξαγωγών και εφοδιαστικής αλυσίδας.
Οι προβλέψεις ζήτησης δεξιοτήτων
Πόσο πρέπει να εμπιστευόμαστε τις λίστες με τα «επαγγέλματα του μέλλοντος»; Αρκούν τα μοντέλα προβλέψεων για να βοηθήσουν τους νέους να επιλέξουν επαγγελματικό προσανατολισμό, εκπαιδευτική κατεύθυνση ή γνωστικό αντικείμενο;
Αναζητώντας απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα επικοινωνήσαμε με δύο κατεξοχήν αρμόδιους, τη Στελίνα Χατζηχρήστου και τον Αδάμ Τσακαλίδη, εμπειρογνώμονες στο Τμήμα Δεξιοτήτων και Αγοράς Εργασίας τού Cedefop.
Το πρώτο που μας είπαν οι Έλληνες ειδικοί του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Προώθηση της Επαγγελματικής Κατάρτισης, είναι ότι οφείλουμε να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί σε ό,τι αφορά τις προβλέψεις για την απασχόληση και τη ζήτηση δεξιοτήτων.
Μολονότι τα μοντέλα προβλέψεων ζήτησης δεξιοτήτων του Cedefop (skills forecast), είναι από τα πλέον επιστημονικά άρτια και εξελιγμένα, δεν είναι «τυφλοσούρτης»
«Το skills forecast βασίζεται σε οικονομετρικό μοντέλο – όπως τα στοιχεία πρόβλεψης του καιρού. Όμως από μόνο του δεν αρκεί για να μας οδηγήσει σε τελικά συμπεράσματα. Δεν λέμε ότι 100% ότι θα έχουμε τόσες θέσεις εργασίας σε αυτά τα επαγγέλματα ως το 2035, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν όλες τις παραμέτρους».
Η αγορά εργασίας του αύριο
Μία τάση που αναδεικνύεται, τόσο για την Ελλάδα όσο και πανευρωπαϊκά, είναι ότι θα αυξάνονται αριθμητικά και σε ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό οι μεγαλύτερες ηλικίες, από 55 ετών και πάνω. Ακόμα πιο έντονα αυξητική είναι η συμμετοχή στην αγορά εργασίας των ατόμων άνω των 60 ετών.
Σε ό,τι αφορά τις γενικές επαγγελματικές κατευθύνσεις, οι προβλέψεις του Cedefop συμβαδίζουν σε ένα βαθμό με τα ευρήματα του υπουργείου Εργασίας. Τα επαγγέλματα που βασίζονται στην καινοτομία, την τεχνολογία, την πράσινη μετάβαση (όπως οι ΑΠΕ), θα έχουν μεγαλύτερη ζήτηση στο μέλλον.
Τα τεχνικά επαγγέλματα θα πρωταγωνιστήσουν, ειδικά στον τομέα της Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D). Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα ανοίξουν πολλές θέσεις εργασίας, αλλά ότι θα παίξουν κρίσιμο ρόλο.
Επαγγέλματα που υποστηρίζουν τον σχεδιασμό και την εφαρμογή καινοτομιών και νέων υποδομών (π.χ. τεχνικός δομικών έργων με ειδικότητα στην πράσινη μετάβαση), μπορεί να αποτελούν πολύ μικρά ποσοστά στο σύνολο της αγοράς εργασίας. Όμως θα είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη καινοτόμων εφαρμογών – από το εργαστήριο, στις επιχειρήσεις και από εκεί στον καταναλωτή.
Το παράδοξο της ζήτησης αναπλήρωσης
Στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη, παρατηρείται το εξής παράδοξο. Υπάρχουν επαγγέλματα που θα έχουν μεγάλες ελλείψεις σε ζήτηση αναπλήρωσης την επόμενη δεκαετία, αλλά πολύ λίγες νέες θέσεις εργασίας. Δηλαδή θα αποχωρούν εργαζόμενοι, κυρίως λόγω συνταξιοδότησης που θα χρειάζεται να αντικατασταθούν, όμως ο κλάδος στο σύνολό του θα παραμένει στάσιμος ή θα συρρικνώνεται.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι τα επαγγέλματα του κλάδου της γεωργίας-κτηνοτροφίας-αλιείας. Ενώ για παράδειγμα θα υπάρχει μεγάλη ανάγκη αναπλήρωσης σε εξειδικευμένους κτηνοτρόφους – επαγγελματίες, το σύνολο των εργαζομένων στον κλάδο θα μειωθεί κατά το ήμισυ μέσα στην επόμενη δεκαετία.
Υψηλή ζήτηση αναπλήρωσης έχουν τα επαγγέλματα του κλάδου της υγείας και της εκπαίδευσης, χωρίς να δημιουργούνται όμως απαραίτητα πολλές νέες θέσεις εργασίας.
Μια εμφανής τάση στα επαγγέλματα υγείας, είναι η αυξημένη ζήτηση των τεχνικών και υποστηρικτικών ειδικοτήτων.
Και πάλι όμως δεν μπορούμε να καταλήξουμε με ασφάλεια στο συμπέρασμα, ότι οι τεχνικές-βοηθητικές ειδικότητες θα έχουν μεγαλύτερη ζήτηση, από ό,τι για παράδειγμα επαγγελματικοί κλάδοι ανώτερης εκπαιδευτικής βαθμίδας.
Να μη λέμε στα παιδιά τι να κάνουν
Αυτό που επιβεβαιώνεται, με βάση και ποιοτικές έρευνες της Cedefop, είναι ότι απαιτείται ένα ολοένα πιο αναβαθμισμένο προφίλ γνώσεων και δεξιοτήτων, για να πλοηγηθεί κανείς σε μια αγορά εργασίας που αλλάζει. Οι νέες τεχνολογίες και η τεχνητή νοημοσύνη – που ακόμα βρίσκεται στα σπάργανα – αλλάζουν τα δεδομένα σε δεκάδες επαγγελματικούς κλάδους – από τον αγροτικό τομέα ως την ιατρική.
Όμως αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από την ανάλυση των εμπειρογνωμόνων, είναι ότι ο επαγγελματικός προσανατολισμός δεν μπορεί να βασίζεται μόνο σε στατιστικά και ποσοτικά στοιχεία, αλλά στις υποκειμενικές κλίσεις και τα ταλέντα κάθε παιδιού ξεχωριστά.
Τι θα συμβούλευαν ένα νέο παιδί που ψάχνει επαγγελματική αποκατάσταση;
«Θα του λέγαμε να μιλήσει με ένα σύμβουλο καριέρας. Καμία πληροφόρηση για τις τάσεις στην αγορά εργασίας από μόνη της δεν αρκεί, αφού δεν είναι προσωποποιημένη.
Ο ρόλος μας δεν είναι να λέμε στα παιδιά τι θα κάνουν, ότι αυτό είναι το επάγγελμα του μέλλοντος και αυτό θα ακολουθήσεις οπωσδήποτε. Εμείς για παράδειγμα δεν έχουμε επίσημα δεδομένα ότι χρειαζόμαστε κλασικούς χορευτές. Όμως υπάρχουν κορίτσια που έχουν ταλέντο και πάθος που πρέπει να βοηθηθούν», καταλήγουν οι ερευνητές.
Στο πεδίο του επαγγελματικού προσανατολισμού, πρέπει να διαχωριστεί πλήρως η ανάλυση που γίνεται για θέματα πολιτικής και η ανάλυση που ανταποκρίνεται στις ανάγκες και δυνατότητες του κάθε ανθρώπου. Με άλλα λόγια, ό,τι κι αν λένε οι λίστες και οι ειδικοί, πρέπει πρώτα να το λέει η καρδούλα σου. Κι ας είναι μια εργασιακή ζούγκλα εκεί έξω.
