Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Γιορτές γίνονταν και στην αρχαία Ρώμη που τις έλεγαν «ροσύλλια» τις οποίες διατήρησαν και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες. Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς σηματοδοτεί την τελική νίκη του καλοκαιριού απέναντι στον χειμώνα, την κατίσχυση της ζωής επί του θανάτου και έχει ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές για τη γονιμότητα των αγρών και, κατ’ επέκταση, και των ζώων και των ανθρώπων.
Μία από τις παλαιότερες γιορτές ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων. Σύμφωνα με το μύθο, «ανασταινόταν» ο σκοτωμένος θεός Ευάνθης, επίθετο του Διόνυσου, από το χυμένο αίμα του οποίου φύτρωσε η άμπελος. Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα, η γιορτή της Πρωτομαγιάς, δεν έπαψε να υπάρχει αλλά εμπλουτίστηκε γιατί και οι δύο λαοί πίστευαν, ότι τα λουλούδια αντιπροσωπεύουν την ομορφιά των θεών και φέρνουν δύναμη, δόξα, ευτυχία και υγεία.
Με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς αλλοιώθηκε και επιβίωσαν έθιμα ως απλές λαϊκές γιορτές (περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή στεφάνων με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορός γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι-γαϊτανάκι). Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές, χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο, με εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών, οι οποίες έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.
Σήμερα το πιο δημοφιλές και διαδεδομένο έθιμο είναι το φτιάξιμο του πρωτομαγιάτικου στεφανιού από λουλούδια που οι ίδιοι έχουμε κόψει από τους ανθισμένους αγρούς και τους κήπους.
Μαργαρίτες, παπαρούνες, τριαντάφυλλα, πανσέδες, χαμομήλι και νάρκισσοι αποτελούν κάποιες από τις πιο κλασικές επιλογές. Και να το κρεμάμε στην εξώπορτα ή στα παράθυρα του σπιτιού, προκειμένου να φέρει καλή τύχη και ευημερία. Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι συμβολίζει τη ζωή και μένει στολισμένο στα σπίτια μέχρι τις 23 Ιουνίου, δηλαδή τη γιορτή του Άη Γιάννη του Θεριστή, τότε που το καίνε στις φωτιές.
Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά.
Στη Μακεδονία, μια δημοφιλής παράδοση είναι να πηγαίνουν οι άνθρωποι βόλτα και εκδρομή στην εξοχή, μαζεύοντας λουλούδια και άνθη της περιοχής. Η βόλτα αυτή είναι συνήθως συνδυασμένη με γλέντι και πικνίκ.
Στην Κρήτη η Πρωτομαγιά αποτελεί αφορμή για γιορτές και γλέντια στην εξοχή. Οι Κρητικοί μαζεύονται σε πλατείες και ανοιχτούς χώρους για να χορέψουν, να τραγουδήσουν και να απολαύσουν παραδοσιακά εδέσματα. Παράλληλα, οι κοπέλες μαζεύουν μαργαρίτες από τους αγρούς και φτιάχνουν τις λεγόμενες κολαΐνες, τις οποίες κρεμούν στον λαιμό τους.
Στην Ήπειρο, η Πρωτομαγιά είναι συνδεδεμένη με τη φύτευση λουλουδιών ή και δέντρων στον κήπο, ως ένδειξη ανανέωσης και ευημερίας για τη νέα σεζόν. Βέβαια, δεν απουσιάζουν οι οικογενειακές μαζώξεις, τα μεγάλα τραπέζια και οι παραδοσιακές γιορτές.
Στη Σάμο και την Ικαρία οι γιορτές περιλαμβάνουν χορούς, στους οποίους οι κάτοικοι ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές συγκεντρώνονται στις πλατείες για να γιορτάσουν την έναρξη της άνοιξης. Το γλέντι συνοδεύεται από τοπικές λιχουδιές και κρασί.
Στην Αγιάσο της Λέσβου, έχουν παράδοση να φτιάχνουν πρωτομαγιάτικα στεφάνια από δεκάδες ήδη λουλουδιών, ενώ προσθέτουν στη σύνθεση «δαιμοναριά» – ένα άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια – ώστε να «δαιμονίζονται» οι γαμπροί, σύμφωνα με το έθιμο.
Στην Κέρκυρα, συναντάμε το έθιμο με το Μαγιόξυλο. Οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες, φρούτα εποχής, κορδέλες, γύρω από τον οποίο υπάρχει ένα στεφάνι φτιαγμένο από χλωρά κλαδιά. Οι νέοι εργάτες, φορώντας άσπρα ρούχα και κόκκινα μαντήλια στον λαιμό, βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας τον Μάη.
Σε μερικά νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό.
Οι αγρότες φτιάχνουν το Μάη τους με πρασινάδες, καρπούς, σκόρδο για τη βασκανία και αγκάθι για τον εχθρό. Στις περιοχές της Σμύρνης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, οι αγρότες πήγαιναν στην εξοχή, για να κόψουν οτιδήποτε καρποφόρο: σιτάρι, κριθάρι, σκόρδα, κρεμμύδια, κλαδιά συκιάς με τα σύκα, κλαδιά αμυγδαλιάς με τα αμύγδαλα, κλαδιά ροδιάς με τα ρόδια.
Στη Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.
Το Πήδημα της φωτιάς
Νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται την παραμονή της Πρωτομαγιάς, μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από τη φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια. Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στη συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.
Υπάρχουν και άλλα πολλά έθιμα της Πρωτομαγιάς που γιορτάζονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας: το Μαγιόπουλο, το οποίο ονομάζουν ακόμα Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη, γιορτάζεται στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, το έθιμο του Κλήδωνα (είδος λουλουδιού) στο δήμο Κόζιακα, το έθιμο της πιπεργιάς στην Εύβοια, τα Ξόρκια της Πρωτομαγιάς για το διώξιμο των φιδιών στην Ήπειρο, κ.ά.
Την πρωτομαγιά, λοιπόν, τα λούλουδα γιορτάζουν και οι (πάσης φύσεως) κοπελιές τα ταίρια τους φωνάζουν τραγουδούν τον Μάη στην αμυγδαλιά γύρω στα κλαδιά.
