Το να μαζεύεις κοχύλια στην παραλία είναι μια από τις παραδόσεις του καλοκαιριού, όπως το παγωμένο καρπούζι ή ένας υπνάκος στην άμμο. Κι όμως, η φαινομενικά αθώα αυτή συνήθεια έχει επιπτώσεις για τις ακτές και τους μόνιμους κατοίκους τους, προειδοποιούν επιστήμονες.
«Ας υποθέσουμε τα ακόλουθα» λέει στην El País o Μάικλ Κοβαλέφσκι ερευνητής του Πανεπιστημίου της Φλόριντα που μελετά τα ασπόνδυλα. «Κάθε χρόνο έχουμε γύρω στις 10 δισεκατομμύρια επισκέψεις στις παραλίες ανά τον κόσμο. Και ας πούμε ότι ένα κοχύλι συλλέγεται ανά 100 επισκέψεις, κάτι που ακούγεται μικρό. Μιλάμε όμως για περίπου 10.000 τόνους κοχυλιών που εξαφανίζονται από τις ακτές κάθε χρόνο».
Το νούμερο αντιστοιχεί σε τρεις πισίνες Ολυμπιακών διαστάσεων. Και, καθώς ο μαζικός τουρισμός αλλάζει τα οικοσυστήματα της Μεσογείου, οι απώλειες όλο και μεγαλώνουν.
Το 2014, ο Κοβαλέφσκι και συνάδελφοί του στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης δημοσίευσαν μελέτη στο PLoS One
που κατέγραφε δραματικές απώλειες στην παραλία του Λάργκα στην Καταλονία. Συγκριτικά με τις πρώτες δειγματοληψίες το διάστημα 1978-1981, τα όστρακα μειώθηκαν κατά σχεδόν τρεις φορές έως την περίοδο 2010.
Οι οικολογικοί δείκτες παρέμειναν σταθεροί για το μεσοδιάστημα των 30 ετών και η πληθυσμιακή δυναμική των μαλακίων δεν άλλαξε. Αυτό σημαίνει ότι κύριος ύποπτος είναι οι τουρίστες, οι οποίοι αυξήθηκαν κατά 2,7 φορές την ίδια περίοδο.
Τα κοχύλια μεταξύ άλλων προστατεύουν τις ακτές από τη διάβρωση
«Περισσότερος τουρισμός σημαίνει μεγαλύτερη οικιστική ανάπτυξη στην παράκτια περιοχή και αυξημένη δραστηριότητα σκαφών» λέει ο Κοβαλέφσκι. «Η χρήση μηχανημάτων για τον καθαρισμό των ακτών επίσης αυξάνεται προοδευτικά. Αυτό έχει σημασία γιατί αφορά μηχανήματα που περνούν πάνω από την άμμο και κονιορτοποιούν τα κοχύλια».
Στους παράγοντες αυτούς έρχονται να προστεθούν και οι ίδιοι οι τουρίστες. «Συμφωνώ ότι το να πάρεις μόνο ένα κοχύλι δεν είναι σημαντικό πρόβλημα» λέει ο Κοβαλέφσκι. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί μαζεύουν κουβάδες κοχυλιών που τελικά «καταλήγουν στα σκουπίδια και τις χωματερές».
Η συλλογή κοχυλιών είναι εξάλλου παράνομη στην Ισπανία. Αν και κανείς δεν διώκεται επειδή πήρε μόνο ένα κοχύλι, η νομοθεσία προβλέπει πρόστιμα από 500 έως 3.000 ευρώ.
Δομικό υλικό για το οικοσύστημα
Πέρα από την αξία τους ως σουβενίρ, τα όστρακα παίζουν σημαντικούς οικολογικούς ρόλους. «Είναι μέρος του φυσικού οικοσυστήματος που κρατά τις παραλίες μας ζωντανές και σταθερές» λέει ο Φερνάντο Γκαρσία Γκερέρο, επιμελητής μαλακίων στο Εθνικό Μουσείο Φυσικών Επιστημών της Ισπανίας.
Μια από τις κύριες λειτουργίες των οστράκων είναι να σταθεροποιούν τις αμμώδεις παραλίες. «Κάθε κοχύλι, όσο και μικρό αν είναι, βοηθά να μένει η άμμος στη θέση της, επιβραδύνοντας την απώλεια σε κάθε παλίρροια. Χάρτη στα κοχύλια, οι παραλίες διατηρούν το σχήμα, τη σταθερότητα και την ικανότητά τους να ανθίστανται στη διάβρωση» εξηγεί ο Γκαρσία.
«Όταν τα όστρακα διαλύονται, επηρεάζουν επίσης την οξύτητα του νερού, καθώς περιέχουν ανθρακικό ασβέστιο, το οποίο αλλάζει το pH» προσθέτει ο Τζόρντι Μαρτινέλ Καλικό, συνεργάτης του Κοβαλέφσκι στη μελέτη του 2014. Το ασβέστιο που απελευθερώνεται από τη διάλυση των οστράκων ανακυκλώνεται στη θάλασσα και χρησιμοποιείται ως δομικό υλικό από άλλα είδη που παράγουν όστρακα.
Τα κοχύλια προσφέρουν επίσης καταφύγιο σε μια ποικιλία οργανισμών, από μικρά ασπόνδυλα μέχρι φύκη. Κάποια πουλιά τα χρησιμοποιούν για να χτίζουν τις φωλιές τους για να ξύνουν και να ακονίζουν τα ράμφη τους.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι ανθρώπινες επιπτώσεις στα παράκτια οικοσυστήματα είναι εν πολλοίς αναπόφευκτες αλλά μπορούν να περιοριστούν με την κατάλληλη περιβαλλοντική εκπαίδευση.
Όπως λέει ο Κοβαλέφσκι, «το να πάρεις ένα κοχύλι μπορεί να μοιάζει ασήμαντο. Δεν είναι όμως απαραίτητο. Καλύτερα να το αφήσετε εκεί που είναι».
