Έχουν σχέση οι τεχνικές γνώσεις των Ελλήνων, των Ρωμαίων ή των πολιτισμών της Ασίας με την τέχνη και τα γράμματα; Το μουσείο Λίμπιχαους της Φρανκφούρτης διερευνά το ερώτημα στην έκθεση «To μηχανοστάσιο των Θεών-Πώς εφευρέθηκε το μέλλον μας». Πρόκειται για ένα παγκόσμιο αφήγημα που διηγείται την ιστορία της επιστήμης και την επιρροή της στην τέχνη.
Ήδη, ο Όμηρος και άλλοι ποιητές περιέγραφαν χρυσά ρομπότ εξοπλισμένα με τεχνητή νοημοσύνη. Άλλες γραπτές πηγές μας πληροφορούν για τις εφευρέσεις του Ήφαιστου και του Δαίδαλου, όπως διαστημόπλοια, αεροσκάφη, ρομπότ με ανθρώπινη μορφή, όπλα υψηλής τεχνολογίας και για ένα ιπτάμενο drone με μορφή αετού που τρώει το συκώτι του Προμηθέα. Δηλαδή, για ό,τι θα ονομάζαμε σήμερα αρχαία επιστημονική φαντασία.
Η «εφεύρεση του μέλλοντος» περιγράφεται με 97 έργα τέχνης της αρχαιολογικής συλλογής του μουσείου και δάνεια από τα Μουσεία Μπενάκη, το Εθνικό Αρχαιολογικό της Νάπολης, το Μητροπολιτικό της Νέας Υόρκης, του Καπιτωλίου της Ρώμης και Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης. «Η πιο συναρπαστική σχέση της ανθρώπινης ιστορίας» παρουσιάζεται μέσα από ένα ιστορικό καλειδοσκόπιο και η σύνδεση μεταξύ τέχνης και υψηλής τεχνολογίας εδώ και 5.000 χρόνια ζωντανεύει χάρη στα πολυμέσα. Ταυτόχρονα κάνουν παγκόσμια ψηφιακή πρεμιέρα και τα αποτελέσματα της έρευνας για την αποκωδικοποίηση του μηχανισμού των Αντικυθήρων.
Επιστήμη και τέχνη έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και ήταν στενά συνδεδεμένες. Ο ελληνικός όρος «τέχνη» περιλαμβάνει μάλιστα όλες τις «τέχνες» είτε είναι η μηχανική είτε η αρχιτεκτονική. Οι πρώτες αληθινές μηχανικές συσκευές κατασκευάστηκαν κυρίως μεταξύ 300-100 μ.Χ. Ελάχιστες έχουν διασωθεί, ωστόσο, τα αρχαία κείμενα μας δίνουν μια ιδέα. Ο Φίλων ο Βυζάντιος και ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς δίνουν κατασκευαστικές οδηγίες για κινούμενα γλυπτά και αυτόματες σκηνές θεάτρου στην ελληνιστική εποχή. Είτε πρόκειται για αυτά, είτε για τα σχέδια της πρώτης (κλιμακωτής) πυραμίδας του Ιμχοτέπ (27ος αι. π.Χ.), ιδρυτή των επιστημών και των τεχνών της Αιγύπτου, όλα αποτελούν παραδείγματα για το πώς συνδυάζονται τεχνολογία και τέχνη.
Μια τοιχογραφία από την Πομπηία (1ος αι. μ.Χ.) απεικονίζει τον Ήφαιστο στο σιδηρουργείο του να κατασκευάζει νέα όπλα για τον Αχιλλέα. Επίσης, εκτίθενται τα ρωμαϊκά αγάλματα του μυθολογικού βασιλιά της Θεσσαλίας Ιξίωνα, τον οποίο έδεσε για τιμωρία με φίδια -κατ΄έντολήν του Δία- ο Ερμής σε ένα τροχόσχημο διαστημόπλοιο (2ος αι. μ.Χ.), του Ίκαρου (1ος αι. μ.Χ.) σε συνδυασμό με αναφορές στον τεχνίτη και αρχιτέκτονα Δαίδαλο και το μαρμάρινο αντίγραφο του αγάλματος της θεάς Αθηνάς του Μύρωνα (1ος αι. μ.Χ.) η οποία κατεξοχήν αντιπροσωπεύει την τέχνη και την τεχνολογία. Εκτίθεται επίσης το μόνο σωζόμενο αλαβάστρινο πορτρέτο μεγάλου μεγέθους του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος οραματίστηκε το «Μουσείο», το ναό των εννέα Μουσών, θεοτήτων συνυφασμένων με τις τέχνες και τις επιστήμες, το οποίο περιελάμβανε την περίφημη Βιβλιοθήκη, ιδέα την οποία του ενέπνευσε ο Αριστοτέλης.
Για τους αρχαίους, πλανήτες και απλανείς αστέρες ήταν προσκολλημένοι σε ένα διαφανές σφαιρικό κέλυφος το οποίο περιστρέφονταν γύρω από την ακίνητη γη. Στην έκθεση παρουσιάζεται ένα πειραματικό αντίγραφο της λεγόμενης «Σφαίρας του Αρχιμήδη», η οποία έδειχνε ανά πάσα στιγμή τη σωστή θέση τους. Στην ευρωπαϊκή τέχνη εμφανίζεται συχνά σε γλυπτά με τον Άτλαντα να κρατά στους ώμους του τον ουρανό. Η ρωμαϊκή εκδοχή (Atlas Farnese, 2ος αι. μ.Χ.) ενός πιθανόν μηχανικά κινούμενου ελληνικού πρωτοτύπου, τον απεικονίζει να κρατά την ουράνια σφαίρα με 41 αστερισμούς, συμπεριλαμβανομένων των 12 ζωδίων, του ουράνιου ισημερινού, των τροπικών και της εκλειπτικής.
Ινδοί σοφοί, κυρίως ο Αριαμπάτα (476-550 μ.Χ.), -συνέγραψε έμμετρο αστρονομικό έργο- και ο Βραχμαγκούπτα (598-665 μ.Χ.), ο οποίος πρωτοχρησιμοποίησε το μηδέν σε μαθηματικά κείμενα με ποιητική χροιά, επιβεβαιώνουν την σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας.
Από τον 8ο έως τον 15ο αιώνα, την «Χρυσή Εποχή του Ισλάμ», η Βαγδάτη, το Κάιρο, η Σαμαρκάνδη και η Δαμασκός ήταν κέντρα γνώσης με σημαντικούς λόγιους, πανεπιστήμια και αστεροσκοπεία. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν συσκευές ακριβείας όπως ο παγκόσμιος αστρολάβος του Αχμάντ Ιμπν Ας Σαράνγκ. Επίσης, ο διάσημος μηχανικός Αλ Τζαζαρί ανέπτυξε πολύπλοκες αυτόματες μηχανικές συσκευές και ωρολόγια. Στο κλασσικό έργο του «Το βιβλίο της γνώσης των ευφυών μηχανικών συσκευών», περιγράφει τη λειτουργία δύο ρολογιών. Το ένα απεικονίζεται σε χειρόγραφο του 1315 και παρουσιάζεται στην έκθεση.
Οι γνώσεις των Αράβων γνώρισαν μεγάλη αναγνώριση στην Ευρώπη μόνο στην Αναγέννηση. Οι τέχνες και οι επιστήμες άκμασαν ιδίως στην Φλωρεντία, όπου οι Μέδικοι ίδρυσαν μια ερευνητική βιβλιοθήκη με την υποστήριξη βυζαντινών λογίων, συνεχίζοντας την παράδοση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, των συλλογών αρχαίων κειμένων στο Βυζάντιο, του Οίκου της Σοφίας στη Βαγδάτη και των πανεπιστημίων της Σαμαρκάνδης.
Στην Κίνα αναπτύχθηκαν σύνθετες τεχνολογίες τέχνης, όπως η παραγωγή πορσελάνης με τα γνωστά καλλιτεχνικά επιτεύγματα. Η εκτύπωση βιβλίων με κινητά στοιχεία ανατρέχει στον Μπι Σενγκ (972-1052 μ.Χ), ο οποίος κατασκεύασε κινητούς χαρακτήρες επίσης από πορσελάνη.
Στο τέλος εκτίθεται το ύψους άνω των δύο μέτρων πολύχρωμο -μηχανοκίνητο (animatronic)- γλυπτό «Apollo Kithara» του διάσημου Αμερικανού καλλιτέχνη Τζεφ Κούνς με τον θεό να παίζει μια αρχαϊκή κιθάρα, της οποίας εξέλιξη θεωρείται η σημερινή. Το έργο παραπέμπει στην πολυχρωμία των αρχαίων αγαλμάτων, την οποία υποστηρίζει ο καθηγητής αρχαιολογίας Βίντσεντς Μπρίνκμαν, επικεφαλής της συλλογής αρχαιοτήτων του μουσείου και επιμελητής της έκθεσης. Προσφέρει όμως και μια σύγχρονη εκδοχή δίνοντας ζωή στη γλυπτική μέσω της ρομποτικής κίνησης.
Ίσως τελικά να επαληθευτεί η πρόβλεψη της εφημερίδας «Frankfurter Allgemeine» ότι πρόκειται για μια έκθεση, η οποία μπορεί να προσελκύσει πλήθη επισκεπτών όπως η προηγούμενη με τους πολύχρωμους θεούς πριν από μερικά χρόνια.
Α. Πολυχρονάκης
