Το μουσουλμανικό στοιχείο της Κατερίνης κατά την τουρκοκρατία

Στο εκτενές δοκίμιο (Κατερίνη: ιστορικοί και τοπογραφικοί προβληματισμοί) του Βαγγέλη Παπαθανασίου διαβάζουμε:

«Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε στα μνημεία του μουσουλμανικού στοιχείου της πόλης της Κατερίνης: Ο μπεκτασικός τεκκές της Κατερίνης (Abtullah Pasa Bektasi Tekyesi), ανιδρύθηκε, ως συνήθως συμβαίνει με παρόμοια οθωμανικά ιδρύματα, και ιδίως της εποχής του Αλή Πασά,  επί βασικού οδικού άξονος. Συνδέεται με το αντίστοιχο «Τουρμπαλι Σουλταν Τεκυεσι» στα Φάρσαλα, ό σείχης του οποίου ζούσε εκεί μέχρι την δεκαετία του  ’60. Ο turbe του σείχη Αμπντουλλάχ Μπαμπά, μέρος του τεκκέ, φιλοξενεί τουλάχιστον άλλες δύο ταφές των τελευταίων δερβίσηδων που θάφτηκαν εδώ προ της απελευθερώσεως και τόσο η κατασκευή του, όσο και η μορφή των επιτυμβίων αποπνέουν ένα ανατολίτικο ήπιο Art-Nouveau.

Στην Κατερίνη υπήρχε ακόμη το ΜUHARREM Pasa Camii,  που πιθανότατα επισκευάσθηκε στα 1804, και έφερε νεκροταφείο πέριξ αυτού. Τέσσερα επιτύμβια, τα τρία ενεπίγραφα-παλιότερη χρονολογία ταφής 1732, και μία κτητορική επιγραφή, αναμένουν να αξιωθούν το φιλεύσπλαχνο βλέμμα Πολιτείας και Αυτοδιοικήσεως.Υφίστατο ακόμη και μουσουλμανική  Σχολή καλούμενη Uc Aded Mekteb».

Ποιοι ήταν όμως οι μπεκτασήδες, κίνημα του 13^ου αιώνα, και ποιες οι θρησκευτικές τους αντιλήψεις σε σχέση με το Ισλάμ και τις άλλες θρησκείες; Οι μπεκτασήδες, γράφει η Φανή  Γίτση στη μεταπτυχιακή της εργασία, υπό την επίβλεψη της Ρίκη Βαν Μπουσχότενη, «Ένας αμφισβητούμενος ιερός τόπος. Η περίπτωση του τεκκέ Ιρενί», Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΠΜΣ Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στις ιστορικές, αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές σπουδές, Βόλος 2023)  «πιστεύουν στο Θεό, στο Μωάμεθ και στον Αλή αλλά εξίσου σημαντική θέση στη πίστη τους παράλληλα με την παραπάνω Αγία Τριάδα έχει και η Αγία Πεντάδα δηλαδή η πίστη στο Μωάμεθ, στη Φατιμά (κόρη του Μωάμεθ και σύζυγος του Αλή) στον Αλή και στους γιούς του Χουσείν και Χασάν.

Στη θρησκεία αυτή επίσης είναι έντονη η παρουσία χριστιανικών στοιχείων. Οι μπεκτασήδες πιστοί επισκέπτονται χριστιανικά παρεκκλήσια για να προσευχηθούν ή να προσφέρουν θυσίες ζώων, τιμούν χριστιανούς αγίους που τους ταυτίζουν με μουσουλμάνους (όπως ο Αγιος Γεώργιος με το δικό τους άγιο Khidr), τηρούν εορτολόγιο παρόμοιο με το χριστιανικό ενώ τέλος και κατά τη διάρκεια της παρουσίας τους στον τεκέ ακολουθούν κάποιες χριστιανικές πρακτικές είτε ανάβοντας κεριά είτε προσφέροντας τάματα».

Το ενδιαφέρον της συγκεκριμένης εργασίας επικεντρώνεται στην περίπτωση του τεκκέ Ιρενί που θεωρείται από τους πιο σημαντικούς στην κεντρική Ελλάδα και βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή των Φαρσάλων και συγκεκριμένα κοντά στο χωριό της Ασπρόγειας. Θεωρείται ο πιο σημαντικός τεκκές της κεντρικής Ελλάδας όχι μόνο λόγω της έκτασης αλλά και της ακμαίας μοναχικής κοινότητας που συγκροτήθηκε εκεί.

Αν και μουσουλμανικό μοναστήρι, συνεχίζει η ερευνήτρια, «ωστόσο οι ηγούμενοι του τεκκέ δεν είχαν σχέσεις με τις μουσουλμανικές ή μπεκτασικές κοινότητες που υπήρχαν στην Ελλάδα και κυρίως στη Δ. Θράκη παρά μόνο με τον τεκκέ της Κατερίνης. Από τις μαρτυρίες κατοίκων της Ασπρόγειας προκύπτει ότι επισκέπτονταν συχνά το μοναστήρι ιερείς από τον τεκκέ της Κατερίνης ιδίως την εποχή που ήταν ηγούμενος ο Μπαμπά Σείτ (ο οποίος μάλιστα πέθανε σε κλινική της Κατερίνης). Στα χρόνια αυτού του ηγούμενου επίσης το αλβανικό μοναστήρι πέρασε από τη δικαιοδοσία του Αλβανικού τεκκέ των Τιράνων (κέντρο του μπεκτασισμού) σε αυτήν του τεκκέ του Καϊρου αποκηρύσσοντας κάθε σύνδεση με την Αλβανία ως αποτέλεσμα της προσπάθειας του ιερέα να διασώσει τις περιουσιακές κτήσεις του μοναστηριού από την πολιτική απαλλοτρίωσης του Ελληνικού κράτους μετά από τον ελληνοαλβανικό πόλεμο το 1959».

Μικροϊστορικά του Αντώνη Κάλφα