της Lola Galán (*)
Η Ισπανία κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στη βιογραφία του Μάικλ Σαντέλ, του καθηγητή του Χάρβαρντ που έχει μετατρέψει τις πανεπιστημιακές του διαλέξεις σε μπεστ-σέλερ. Σε ένα σπιτάκι που νοίκιαζε στη Φουενχιρόλα τον χειμώνα του 1976 διάβασε για πρώτη φορά Καντ, Χάνα Αρεντ και Ρολς, που του προκάλεσαν ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία. Στην Ισπανία τού απονεμήθηκε το 2018 το σημαντικότερο βραβείο της καριέρας του και Ισπανοί είναι η γυναίκα του, η Κίκου Αντάτο, ερευνήτρια στο Χάρβαρντ, και τα δύο παιδιά της, που είναι πια τριάντα ετών. «Η Κίκου έχει σεφαρδίτικη καταγωγή, οι πρόγονοί της κατάγονται από τη Σεβίλλη», λέει ο Σαντέλ.
Ο αμερικανός φιλόσοφος βρέθηκε στη Μαδρίτη τον περασμένο Δεκέμβριο για να μιλήσει για το τελευταίο του βιβλίο, την «Τυραννία της αξίας», μια κριτική της αξιοκρατίας. Ο συγγραφέας δεν έχει αμφιβολία ότι η αξιοκρατία αντιπροσωπεύει ένα βήμα προόδου έναντι τις διαφθοράς και των προκαταλήψεων, θεωρεί όμως ότι έχει οδηγήσει στη λογική του «το αξίζω», που έχει υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή.
Οι θριαμβευτές καταλήγουν να θεωρούν ότι αξίζουν την επιτυχία τους, γεγονός που τους γεμίζει με αλαζονεία, ενώ οι χαμένοι πιστεύουν ότι αξίζουν την αποτυχία τους, με αποτέλεσμα να βιώνουν ένα αίσθημα εξευτελισμού. Στην πραγματικότητα, είναι πολλοί οι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη κάθε ζωής. Η τύχη, για παράδειγμα, παίζει θεμελιώδη ρόλο. Η λατρεία προς τους θριαμβευτές έχει μολύνει και τα κόμματα της Αριστεράς, πιστεύει ο Σαντέλ. Στις ΗΠΑ, το Δημοκρατικό Κόμμα είναι το κόμμα των ανθρώπων με πανεπιστημιακές σπουδές και πολλοί εργαζόμενοι νιώθουν εγκαταλελειμμένοι. Το ίδιο συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Γι’αυτό ο συγγραφέας θεωρεί πως είναι επείγον να αποκατασταθεί η αξιοπρέπεια της εργασίας.
Δεν είναι περίεργο να αφιερώνει ο Σαντέλ ένα βιβλίο στην αξιοκρατία. Ο ίδιος άλλωστε είναι προϊόν της ελιτίστικης εκπαίδευσης. Πτυχιούχος του Πανεπιστημίου του Μπράντεϊς, κοντά στη Βοστώνη, διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας στην Οξφόρδη, καθηγητής στο Χάρβαρντ από το 1980, έχει τιμηθεί με σημαντικά βραβεία. «Αισθάνομαι ένοχος», αστειεύεται. Αυτός είναι ο λόγος που πριν από μερικά χρόνια ανήρτησε δωρεάν στο Διαδίκτυο τις διαλέξεις του για τη Δικαιοσύνη, τις οποίες παρακολούθησαν εκατομμύρια άνθρωποι. Ο στόχος του ήταν να διαπιστώσει αν οι νέες τεχνολογίες μπορούν να μετατρέψουν την εκπαίδευση σε δημόσιο αγαθό.
Γεννήθηκε σε μια εβραϊκή οικογένεια της Μινεάπολης και η ζωή του άλλαξε εντελώς όταν άφησε αυτή την κρύα πόλη για να εγκατασταθεί στο ηλιόλουστο Λος Αντζελες. Η αλλαγή δεν αφορούσε μόνο το κλίμα, αλλά και την κουλτούρα. Η πολιτική τον ενδιέφερε άλλωστε από τα νεανικά του χρόνια. Η τύχη τού επέτρεψε στα 21 του χρόνια να καλύψει τα τελευταία επεισόδια του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ για την καθημερινή εφημερίδα του Τέξας Houston Chronicle. Ηταν μια καταπληκτική εμπειρία που θα μπορούσε να τον έχει στρέψει στην πολιτική δημοσιογραφία αν δεν τον κέρδιζε τελικά η φιλοσοφία. Αυτό που επιδίωκε πάντα όμως είναι να διδάσκει μια φιλοσοφία που συνδέεται με τα προβλήματα των ανθρώπων στα δημοκρατικά συστήματα.
Και φαίνεται ότι τα κατάφερε. Παλιοί συνεργάτες του στο Χάρβαρντ, όπως ο Αντριου Σρέντερ, υπογραμμίζουν ότι ένα από τα δυνατά του σημεία είναι η ικανότητά του να φέρνει σε επαφή τους φοιτητές του με τον αφηρημένο κόσμο των φιλοσοφικών ιδεών μέσα από παραδείγματα από την καθημερινή ζωή. «Αυτό που μας δείχνει με το νέο του βιβλίο είναι πως ούτε η επιτυχία ούτε η αποτυχία αποτελεί αποκλειστική ευθύνη του ατόμου», λέει η πρύτανις του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Μαδρίτης Αμάγια Μεντικοετσέα.
Για τον λόγο αυτό, ο Σαντέλ προσπαθεί να υποκινήσει μια δημόσια συζήτηση γύρω από το κοινό καλό, το οποίο έχει εξαφανιστεί από τη δημόσια συζήτηση. Μόνο έτσι, λέει, θα ξεπεραστεί η πόλωση στην οποία έχουμε βυθιστεί.
(*) Η Λόλα Γκαλάν είναι αρθρογράφος της El Pais
