Γράφει ο Δημήτρης Προκοπίδης
Η Ένωση Ποντίων Πιερίας πραγματοποιεί εκδήλωση την Κυριακή 22 Απριλίου στις 11 το πρωί, στην έδρα του Συλλόγου με την παρουσίαση βιβλίου σχετικά με τον Βησσαρίωνα τον Τραπεζούντιο, μιας μεγάλης μορφής του Ποντιακού Ελληνισμού και εξέχουσα μορφή της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης .
Δυστυχώς ελάχιστα γνωρίζουμε για αυτή την μεγάλη μορφή του Ποντιακού Ελληνισμού και του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Του Βησσαρίωνα που μέχρι τον θάνατό ου προσπαθούσε για την σωτηρία του Ελληνισμού.
Ο Βησσαρίων γεννήθηκε στην Τραπεζούντα στις 2 Ιανουαρίου 1408. Αφού έλαβε την βασική του παιδεία στην Τραπεζούντα πήγε στην Κωνσταντινούπολη το 1416/17 όπου φοίτησε κοντά στο Γεώργιο Χρυσοκόκη και τον Ιωάννη Χορτασμένο. Το 1423 έγινε μοναχός και από Βασίλειος που είναι το κοσμικό του όνομα, παίρνει το όνομα Βησσαρίων. Τον ίδιο χρόνο επισκέπτεται τη Αίγυπτο. Το 1431 ως ιερέας πλέον μετέβη στο Μυστρά για να παρακολουθήσει τα μαθηματικά και φιλοσοφία κοντά στον διαπρεπή μεγαλύτερο Έλληνα φιλόσοφο της εποχής Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό. Με τον Πλήθωνα μυήθηκε στην πλατωνική φιλοσοφία, της οποίας αργότερα θα γίνει ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους στην Δύση. Εδώ διαμορφώνεται η σκέψη του, ότι η προσέγγιση του Βυζαντίου στη Δύση, δεδομένων των συνθηκών, θα αποτελούσε την μόνη ελπίδα σωτηρίας από την οθωμανική απειλή.
Το 1436 έγινε ηγούμενος σε μοναστήρι της Κωνσταντινούπολης και τον επόμενο χρόνο αρχιεπίσκοπος Νικαίας. Αυτή την σημαντική θέση που κατέλαβε την κατηύθηνε προς ένα πολιτικό σχέδιο που είχε σαν στόχο την ένωση των δυο Εκκλησιών, της Ορθόδοξης και της Καθολικής σε μια Πίστη, οι οποίες είχαν χωριστεί με το σχίσμα του 1054. Μετείχε στην βυζαντινή αντιπροσωπία στη Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας ως ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος των ενωτικών, αν και αρχικά ανήκε στην παράταξη των ανθενωτικών. Στις 6 Ιουλίου του 1439 ήταν αυτός που ανέγνωσε στα ελληνικά την διακήρυξη της ένωσης των Εκκλησιών στον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας, παρουσία του πάπα Ευγενίου του Δ΄ και του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου.
Το Δεκέμβριο του 1439, και ενώ ο Βησσαρίων βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, ο πάπας Ευγένιος Λ’, για να τιμήσει τη μεγάλη θεολογική και φιλοσοφική παιδεία του, του απένειμε τον τίτλο του καρδιναλίου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Εν τω μεταξύ στην Κωνσταντινούπολη μετά την επιστροφή της αυτοκρατορικής αντιπροσωπείας δημιουργήθηκε μεγάλη ένταση από τις αντιδράσεις στην υπογραφή της Ενώσεως. Λόγω αυτών των γεγονότων ο Βησσαρίων ήλθε σε ιδιαίτερη δυσχερή θέση με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη. Έλαβε, στην Ιταλία, το αξίωμα του ηγουμένου της Μονής Κρυπτοφέρρης (Grottaferrata), έγινε αρχιεπίσκοπος Τούσκλων και το 1463 τιτουλάριος (Λατίνος) πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Η αγωνία του ήταν η σωτηρία του Ελληνισμού γι’ αυτό πίστευε πως με την Ένωση των εκκλησιών η Χριστιανική Δύση θα έσπευδε προς βοήθεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που απειλούνταν από τους τούρκους. Το 1441 αναχώρησε ξανά για την Δύση για να αναλάβει τα καθήκοντά του σαν καρδινάλιος αλλά και εξαιτίας του εχθρικού κλίματος εναντίον των ενωτικών στην Κωνσταντινούπολη, δεν επέστρεψε ποτέ πια στον ελληνικό χώρο.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 τον βρήκε στην Μπολώνια και από εκείνη την στιγμή ο ίδιος έγινε σημείο αναφοράς για τους Έλληνες πρόσφυγες που κατέφευγαν στην Ιταλία και που σε αυτόν τον σπουδαίο συμπατριώτη τους έβρισκαν συμπαράσταση και προστασία. Κύριο μέλημα του, κυρίως μετά την άλωση της Πόλης, ήταν η διάσωση της κλασσικής ελληνικής κληρονομιάς από την τουρκική επέκταση. Με τα οικονομικά μέσα που είχε στην διάθεσή του σαν καρδινάλιος άρχισε να συγκεντρώνει ελληνικά χειρόγραφα από τον ελληνικό χώρο και να προωθεί τις ελληνικές σπουδές στην Δύση, τοποθετώντας σε έδρες ελληνικών τους πιο μορφωμένους Έλληνες που έρχονταν από την κατακτημένη Ελλάδα, κυρίως την Κωνσταντινούπολη.
Στο κονκλάβιο του 1455 και το 1471, για την εκλογή του νέου πάπα, για πολύ μικρή διαφορά ψήφων δεν εξελέγη πάπας. Από τους λόγους που κάτι τέτοιο δεν συνέβη ήταν η ελληνική του καταγωγή. Το κύρος που διέθετε ήταν πολύ μεγάλο. Δεν σταμάτησε τιε επαφές του με τους ηγεμόνες της Δύσης στην προσπάθειά του να οργανώσει σταυροφορία εναντίον των τούρκων για την διάσωση του Ελληνισμού. Κατά την επιστροφή του από την Γαλλία, σε μια από αυτές τις προσπάθειές του ο Βησσαρίων αρρώστησε και πέθανε στις 18 Νοεμβρίου 1472 στην Ραβέννα, πριν ακόμη φτάσει στην Ρώμη. Η κηδεία του έγινε μερικές ημέρες αργότερα στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων στην Ρώμη, που ήταν στην δικαιοδοσία του, παρουσία των άλλων καρδιναλίων και του πάπα. Εκεί βρίσκεται σήμερα ο τάφος του.
Πέραν της σημαντικότητας του Βησσαρίωνα σε πολιτικό επίπεδο, άλλη παράμετρος ιδιαίτερα σπουδαία εντοπίζεται κυρίως στο ρόλο του στο πολιτισμικό επίπεδο στην Αναγέννηση. Εκτός από το να είναι καρδινάλιος, υπήρξε ένας πολύ σπουδαίος ουμανιστής και άνθρωπος της κουλτούρας και του πολιτισμού, τόσο που η οικία του γρήγορα έγινε ένα σημαντικό κέντρο του Αναγεννησιακού ουμανισμού και τόπος συνάντησης διανοούμενων και ερευνητών.
Ο Βησσαρίων υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους πρωτεργάτες της ιταλικής Αναγέννησης. Μετέφρασε στη λατινική γλώσσα πολλά από τα πιο σημαντικά έργα των αρχαίων ελλήνων και συνέβαλε στην διάδοσή τους. Εργάστηκε να κάνει γνωστό τον αυθεντικό Πλατωνισμό στη Δύση.
Το 1468 θα χαρίσει στην πόλη της Βενετίας την ανεκτίμητη βιβλιοθήκη του: σχεδόν 1000 χειρόγραφα, ελληνικά και λατινικά, που θα αποτελέσουν τον πυρήνα της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας. Κυρίως όμως, τα βιβλία αυτά έπρεπε, σύμφωνα με τις επιθυμίες του ίδιου του Βησσαρίωνα, να είναι στην διάθεση των Ελλήνων που κατά μεγάλο μέρος συνέρρεαν στην Βενετία.
Ο Βησσαρίων είχε επαφές με τους σημαντικότερους ουμανιστές της εποχής του και η επίδρασή του στους κύκλους των διανοουμένων ήταν πολύ μεγάλη. Για αυτόν ο τουρκικός ζυγός απειλούσε την εθνική ταυτότητα των Ελλήνων επειδή τους στερούσε, μαζί με την πολιτική ανεξαρτησία, κυρίως την δυνατότητα της ελληνικής παιδείας.
Συνέγραψε πλήθος θεολογικών έργων, κυρίως προς υπεράσπιση της Ένωσης των Εκκλησιών. Έχει συντάξει πλήθος λόγων για την προώθηση της σταυροφορικής κίνησης, μια ανθολογία κλασικών κειμένων, μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων στα Λατινικά, ένα Εγκώμιο της Τραπεζούντας. Σημαντικότατο θεωρείται το φιλοσοφικό του έργο για την υπεράσπιση της Πλατωνικής φιλοσοφίας, τη σύνοψη της Αριστοτελικής Φιλοσοφίας. Επίσης κατά τα πρότυπα του Θωμά Ακινάτη προσπάθησε να εντάξει την Πλατωνική φιλοσοφία στη Χριστιανική σκέψη.
Υποστήριξε ποικιλοτρόπως πολλούς πρόσφυγες Βυζαντινούς λογίους, στους οποίους κυρίως ανέθετε την αναγραφή χειρογράφων, έτσι ώστε το μεγαλύτερο μέρος της χειρόγραφης παράδοσης π.χ. του Αριστοτέλη να αποτελούν τα αντίγραφα, που έγιναν με ενθάρρυνση και χρηματοδότηση δική του.
Πολύ μεγάλη είναι η συμβολή του Βησσαρίωνος στην Αναγέννηση και ειδικότερα στη διαμόρφωση του λεγόμενου πλατωνικού ανθρωπισμού της Ιταλίας. Στις συζητήσεις και αντιπαραθέσεις με τους σοφούς της εποχής του, Έλληνες (Γεώργιος Τραπεζούντιος, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Θεόδωρος Γαζής και άλλοι) και Ιταλούς (Φιτσίνο, Βάλα, Μπρούνι, Περότι κ.λπ.), υποστήριζε τη συγγένεια της διδασκαλίας στα μεγάλα θέματα της φιλοσοφίας των δυο μεγάλων φιλοσόφων της αρχαιότητας, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, απέφευγε τις ακραίες θέσεις των άλλων πλατωνικών ή αριστοτελικών.
Βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής παιδείας και φιλοσοφίας, από τους μεγαλύτερους μελετητές και γνώστες της Πλατωνικής Φιλοσοφίας. Πρόκειται για έναν μεγάλο Ευρωπαίο πολιτικό, την διάσταση του οποίου ούτε τότε αλλά ούτε και σήμερα μπορούν πολλοί να συλλάβουν. Αυτός ο πλατωνικός φιλόσοφος, το λαμπρό τέκνο του Πόντου διέθεσε όλη του τη ζωή για την σωτηρία του ελληνισμού και είναι από τους πρωτεργάτες της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης.
Δημήτρης Προκοπίδης
Ιατρός, αντιπρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Πιερίας
_______________________________________________________________________________________________________________________________
Πηγές.
– Λίνου Μπενάκη: Βησσαρίων ο Τραπεζούντιος
– Βικιπαίδεια, Η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
– Gianfrancesco Lusini. Recenti studi sul concilio di Firenze e il Cardinale Bessarione
– Giovanni Celico: Un umanista del XV secolo in Campania, Lucania e Calabria
– Valentino Ramazzotti: Il cardinal Basilio Bessarione e l’ eredita greca
– Biblioteca Nazionale Marciana. Il cardinale Bessarione
– Istituto di Istruzione Superiore .Liceo”Bertrand Russell”. Roma: La figura del Cardinal Bessarione
– Monastero Esarchico di Santa Maria di Grottaferrata – Monaci Basiliani: Origini e Storia – il Cardinale Bessarione di Nicea
