Οι ευρωπαϊκές τράπεζες, ανάμεσά τους και οι ελληνικές, καλούνται να αναθεωρήσουν τις πολιτικές τους σχετικά με τη διαχείριση των μετρητών, ύστερα από τις αυστηρές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί η εύκολη πρόσβαση των πολιτών στο φυσικό χρήμα, σε μια εποχή όπου οι ψηφιακές πληρωμές κυριαρχούν.
Ο νέος κανονισμός της ΕΕ για τα μετρητά
Ένας νέος ευρωπαϊκός κανονισμός, που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ σύντομα, αφορά Δημόσιο, τράπεζες και εμπόρους που περιορίζουν ή αποθαρρύνουν τη χρήση μετρητών. Η ΕΚΤ προειδοποιεί ότι η μετάβαση στις ψηφιακές πληρωμές δεν μπορεί να σημαίνει την κατάργηση του φυσικού χρήματος, το οποίο παραμένει θεμέλιο της νομισματικής σταθερότητας στην Ευρωζώνη.
Οι πρακτικές των ελληνικών τραπεζών
Παρότι οι ελληνικές τράπεζες διαθέτουν περίπου 1.400 καταστήματα και 2.500 ΑΤΜ σε όλη τη χώρα, οι πολίτες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη χρήση μετρητών, ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες περιοχές όπου έχουν κλείσει υποκαταστήματα ή μηχανήματα αυτόματης ανάληψης. Η Eurobank και άλλες τράπεζες επανεξετάζουν τα σχέδιά τους για τη διατήρηση πρόσβασης στα μετρητά, ειδικά σε περιοχές όπου υπήρχαν ΑΤΜ των ΕΛΤΑ.
Ωστόσο, οι περιορισμοί δεν σταματούν εκεί. Οι περισσότερες τράπεζες δεν χορηγούν εύκολα μετρητά από τα γκισέ, ακόμη και για ποσά κάτω των 5.000 ευρώ, απαιτώντας ραντεβού και αιτιολόγηση της ανάληψης. Η πρακτική αυτή συνδέεται με το υψηλό κόστος διαχείρισης των μετρητών, καθώς πολλά καταστήματα πλέον λειτουργούν χωρίς ταμεία.
Οι περιορισμοί στα ΑΤΜ και το προφίλ των πελατών
Τα ΑΤΜ επιτρέπουν αναλήψεις έως 3.500–5.000 ευρώ ανάλογα με την τράπεζα και τις προσωρινές ρυθμίσεις του λογαριασμού. Για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, που προτιμούν φυσική εξυπηρέτηση, η πρόσβαση στα μετρητά γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Έτσι, οι τράπεζες φαίνεται να αποθαρρύνουν τη χρήση μετρητών, επιδιώκοντας περιορισμό του λειτουργικού κόστους και μετάβαση στις ηλεκτρονικές πληρωμές.
Οι έμποροι και η προτίμηση στα μετρητά
Σε αντίθεση με τις τράπεζες, οι περισσότεροι έμποροι στην Ελλάδα προτιμούν τις πληρωμές με μετρητά. Σύμφωνα με έρευνα της ΕΚΤ για το 2024, στην Ελλάδα το 42% της αξίας των συναλλαγών πραγματοποιήθηκε με φυσικό χρήμα και το 47% με κάρτες. Το 50% των πολιτών δήλωσε πως προτιμά τα μετρητά ως κύριο μέσο πληρωμής — το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωζώνη.
Το όριο των συναλλαγών και ο ρόλος του Δημοσίου
Το Δημόσιο έχει θεσπίσει ανώτατο όριο συναλλαγών με μετρητά στα 500 ευρώ, στο πλαίσιο της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. Ωστόσο, οι καταναλωτικές ενώσεις, με τη στήριξη της ΕΚΤ, προτίθενται να δημιουργήσουν παρατηρητήριο για την παρακολούθηση πρακτικών αποκλεισμού των πολιτών από τα μετρητά — πρακτικές που θεωρούνται περιοριστικές για την οικονομική ελευθερία.
Τι ισχύει στο εξωτερικό
Στη Γαλλία, τα μετρητά χρησιμοποιούνται για περίπου 43% των συναλλαγών κατά αριθμό, ενώ το 94% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων εξακολουθούν να τα αποδέχονται. Στην Ιταλία, το ποσοστό χρήσης φτάνει το 61%, με υψηλή αποδοχή από τις επιχειρήσεις. Η Γερμανία βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο της Ευρωζώνης (52%), ενώ στις συναλλαγές μεταξύ ιδιωτών το ποσοστό φτάνει το 74%.
Οι κίνδυνοι από την κατάργηση των μετρητών
Η πλήρης μετάβαση σε μια “cashless” κοινωνία θα μπορούσε να υπονομεύσει το ευρώ ως νόμισμα και να περιορίσει την οικονομική ανεξαρτησία των πολιτών. Η χρήση μόνο ιδιωτικών ηλεκτρονικών συστημάτων πληρωμής (Visa, Mastercard, Apple Pay κ.ά.) θα μετέφερε τον έλεγχο του χρήματος σε ιδιωτικούς φορείς, αποδυναμώνοντας τη νομισματική κυριαρχία της Ευρωζώνης. Σε περιπτώσεις τεχνικών βλαβών ή κυβερνοεπιθέσεων, οι πολίτες θα έμεναν χωρίς εναλλακτικό μέσο συναλλαγής.
Η θέση της ΕΚΤ και ο νέος κανονισμός
Η ΕΚΤ επισημαίνει ότι τα μετρητά εξακολουθούν να αποτελούν θεμέλιο της ευρωπαϊκής οικονομίας και δηλώνει αποφασισμένη να διασφαλίσει τη διαθεσιμότητά τους. Χαιρετίζει, μάλιστα, την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για νέο κανονισμό που κατοχυρώνει νομικά το δικαίωμα πληρωμής σε μετρητά σε όλα τα κράτη της Ευρωζώνης.
Η διασφάλιση της πρόσβασης στα μετρητά, αναφέρει η ΕΚΤ, προστατεύει το ρόλο του ευρώ ως νόμιμου χρήματος και εγγυάται ότι όλοι οι πολίτες —σε πόλεις ή αγροτικές περιοχές— θα μπορούν να πληρώνουν με φυσικό νόμισμα όποτε το επιθυμούν. Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες οφείλουν να διατηρούν επαρκή αποθέματα τραπεζογραμματίων ώστε να ανταποκρίνονται σε περιπτώσεις κρίσεων ή αυξημένης ζήτησης.
Εγγυημένο δικαίωμα πληρωμής σε μετρητά
Ο νέος κανονισμός θέτει για πρώτη φορά δεσμευτικό πλαίσιο για το «νόμιμο χρήμα» στην Ευρωζώνη. Οι πολίτες αποκτούν εγγυημένο δικαίωμα πληρωμής σε μετρητά, ενώ τράπεζες και επιχειρήσεις υποχρεώνονται να προσαρμοστούν. Στόχος είναι η προστασία των κοινωνικών ομάδων που εξαρτώνται από το φυσικό χρήμα και η διατήρηση της εμπιστοσύνης στο ευρώ — του κοινού νομίσματος που παραμένει σύμβολο σταθερότητας και ελευθερίας στην Ευρώπη.
