Κόβουν και από την χρήση ενέργειας τα νοικοκυριά ενώ περικοπές κάνουν σε όλες τις δαπάνες. Το 80% των νοικοκυριών θεωρούνται ενεργειακά ευάλωτα ενώ το 55% και το 60% αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν θερμική δυσφορία κατά τη διάρκεια του χειμώνα και του καλοκαιριού, αντίστοιχα.
Θλιβερά ευρήματα για την διαβίωση των νοικοκυριών προκύπτουν από έρευνα που πραγματοποίησε η η Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. – στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου REVERTER. Συγκεκριμένα προχώρησε σε χαρτογράφηση των ενεργειακών αναγκών των ευάλωτων νοικοκυριών της Αττικής με στόχο να καταγραφεί οι δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά αναφορικά με την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών τους, τα οποία -προβλήματα- εμποδίζουν την πρόσβασή τους στα οφέλη της πράσινης μετάβασης και παρατείνουν τη διαβίωσή τους σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω ερωτηματολογίου, διήρκεσε 14 μήνες, από τον Απρίλιο του 2024 μέχρι και τον Ιούνιο του 2025 και συλλέχθηκαν 790 απαντήσεις.
Ορισμένα ενδιαφέροντα ευρήματα από τις επισκέψεις:
- Χαρακτηριστικά κατοικιών και συστημάτων θέρμανσης:
- Μόνο το 11,4% των σπιτιών έχει μονωμένους τοίχους
- Το 75% έχει κουφώματα αλουμινίου. Μόνο το 25% δήλωσε ικανοποίηση αναφορικά με την αεροστεγανότητα των κουφωμάτων.
- Σχεδόν το ήμισυ (48,7%) χρησιμοποιεί κεντρικό σύστημα θέρμανσης, η οποία τροφοδοτείται αποκλειστικά από λέβητες πετρελαίου (77%) και φυσικού αερίου (23%).
- Σχεδόν το 70% χρησιμοποιεί δευτερεύον σύστημα θέρμανσης, κυρίως κλιματιστικά (63%).
- Κόστος ενέργειας και διαβίωσης:
- Λόγω της αύξησης των τιμών των βασικών αγαθών, πάνω από το 80% με μηνιαίο εισόδημα έως 900 ευρώ δηλώνουν ότι δυσκολεύονται πολύ να τα βγάλουν πέρα, υπονομεύοντας την ικανότητα να συμμετάσχουν σε προγράμματα ριζικής ανακαίνισης.
- Η κρίση του κόστους διαβίωσης επηρεάζει πλέον και τα νοικοκυριά μεσαίου εισοδήματος (μηνιαίο εισόδημα 1200 έως 2000 ευρώ), καθώς το 50-60% από αυτά δηλώνουν επίσης ότι δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα.
- Συνολικά, περισσότερα από τα μισά (51,4%) δηλώνουν ότι αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες να τα βγάλουν πέρα.
Περιορισμός βασικών αναγκών (τους τελευταίους 12 μήνες):
- το 64,6% περιόρισε τη χρήση θέρμανσης, το 67,5% τη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος και το 47,8% τη χρήση ζεστού νερού χρήσης
- το 57,4% περιόρισε τις αγορές τροφίμων
- το 68,2% τις δαπάνες για ρούχα και υποδήματα
- το 60,6% τα έξοδα μεταφοράς
- το 69% τις δαπάνες για ψυχαγωγία
- το 13,7% τις δαπάνες για φάρμακα
- το 27,1% τις δαπάνες για εκπαίδευση των παιδιών
Πάνω από το 70% – και σε ορισμένες περιπτώσεις έως και το 100% – των νοικοκυριών με πολύ χαμηλό εισόδημα (κάτω από 300 €/μήνα) και χαμηλό εισόδημα (300-600 €/μήνα), ανέφεραν περικοπές σε βασικές δαπάνες, συμπεριλαμβανομένης της κατανάλωσης ενέργειας και των τροφίμων.
Η χαρτογράφηση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο λειτουργίας της Υπηρεσίας Μιας Στάσης (ΥΜΣ)[i] που λειτουργεί η Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. από τον Απρίλιο του 2024. Μέσω του γραφείου, εξυπηρετήθηκαν 330 άτομα και πραγματοποιήθηκαν 790 επισκέψεις σε κατοικίες της Αττικής, κατά βάση σε ευάλωτα νοικοκυριά. Σκοπός των επισκέψεων, ήταν η χαρτογράφηση των ενεργειακών αναγκών τους, η ενημέρωσή τους για βιώσιμες και οικονομικά αποδοτικές λύσεις και η παροχή βοήθειας για υποβολή αίτησης στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ 2025».
- Ενεργειακή ευαλωτότητα:
- Περίπου το 55% και το 60% αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν θερμική δυσφορία κατά τη διάρκεια του χειμώνα και του καλοκαιριού, αντίστοιχα.
- Το 62% αντιμετωπίζει προβλήματα υγρασίας ή μούχλας.
- Το 18% έχει καθυστερήσεις στην πληρωμή των λογαριασμών ενέργειας και αναφέρει προβλήματα υγείας (όπως αρθριτικά ή ρευματικά προβλήματα και συχνά κρυολογήματα) που συνδέονται με ανεπαρκή θέρμανση και/ή υπερβολική υγρασία.
Συνολικά, το 80% των νοικοκυριών θεωρούνται ενεργειακά ευάλωτα, καθώς αντιμετωπίζουν τουλάχιστον ένα από τα παραπάνω προβλήματα.
- Προθυμία ένταξης σε πρόγραμμα επιδότησης
- Περισσότερα από τα μισά νοικοκυριά (51,5%) απάντησαν αρνητικά, το 45% απάντησε θετικά και τα υπόλοιπα δεν εξέφρασαν προτίμηση.
- Μεταξύ των κύριων λόγων άρνησης, το 46% ανέφερε οικονομικές δυσκολίες: το 33,7% ανέφερε ότι το ποσοστό επιδότησης ήταν πολύ χαμηλό και δεν μπορούσαν να συνεισφέρουν οικονομικά, ενώ το 12,5% δήλωσε ότι δεν μπορούσε να λάβει τραπεζικό δάνειο.
- Επιπλέον, 23,2% αποθαρρύνθηκε από τη γραφειοκρατική πολυπλοκότητα, το 19,3% δεν πίστευε ότι η εξοικονόμηση ενέργειας θα ήταν σημαντική, το 14,7% δεν γνώριζε την ύπαρξη τέτοιων προγραμμάτων, το 10,2% ανέφερε προβλήματα με την ιδιοκτησία της κατοικίας.
Όσον αφορά όσους δήλωσαν πρόθυμοι να συμμετάσχουν σε κάποιο πρόγραμμα:
- Το 20,8% δήλωσε ότι δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να συνεισφέρει οικονομικά.
- Το 6,2% είναι διατεθειμένο να πληρώσει 10-40 ευρώ, το 25,7% 50-80 ευρώ, το 28,2% 100-150 ευρώ, το 11,2% 200-250 ευρώ, το 6,1% 300-350 ευρώ και το 2,4% πάνω από 350 ευρώ.
- Ο μέσος όρος κυμαίνεται στα 130 ευρώ (διάμεσος: 100 ευρώ). Τα νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες με το τρέχον εισόδημά τους μπορούν να διαθέσουν 90 ευρώ το μήνα, σχεδόν 40% λιγότερα από ό,τι τα νοικοκυριά που τα βγάζουν πέρα με το εισόδημά τους και 60% λιγότερα από τα νοικοκυριά που ζουν άνετα.
Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη ένα μέσο κόστος ριζικής ανακαίνισης, το αντίστοιχο ποσοστό επιδότησης που θα δικαιούνταν αυτά να νοικοκυριά βάσει του «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ 2025» και το υπολειπόμενο ποσό που θα έπρεπε καταβάλει το νοικοκυριό (υποθέτοντας ότι λαμβάνει επιδοτούμενο δάνειο), το συνολικό ποσοστό των νοικοκυριών που δεν μπορούν να συμμετάσχουν για οικονομικούς λόγους ανέρχεται σε 67%.
Εν κατακλείδι, τα στοιχεία της έρευνας αναδεικνύουν μία σειρά από εμπόδια που αποτρέπουν την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία των νοικοκυριών να αποκλείεται από τα οφέλη της πράσινης μετάβασης.
Συμπεράσματα:
Η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης είναι ένα ολιστικό και πολυδιάστατο πρόβλημα που επηρεάζει διαφορετικούς οικονομικούς τομείς και απαιτεί:
– Εφαρμογή ενός ισορροπημένου μείγματος πολιτικών και μέτρων, με την ενεργό συμμετοχή των αρμόδιων φορέων που απασχολούνται στον τομέα της ενέργειας, για το σχεδιασμό προγραμμάτων αναβάθμισης κατοικιών που να ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των νοικοκυριών.
– Ενίσχυση της συμμετοχής των δήμων και καμπάνιες ενημέρωσης σε συνεργασία με Δήμους, γραφεία Υπηρεσιών Μιας Στάσης και άλλους φορείς, με στοχευμένα μέτρα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης ευάλωτων νοικοκυριών και ιδιοκτητών ακινήτων-ενοικιαστών.
– Εφαρμογή απλουστευμένων και τυποποιημένων διαδικασιών για τη συμμετοχή των ενεργειακά φτωχών νοικοκυριών στις σχεδιαζόμενες πολιτικές. Η ανακαίνιση κτιρίων μπορεί να γίνει μοχλός κοινωνικής δικαιοσύνης.
– Προοδευτικούς συντελεστές επιδότησης ενεργειακών ανακαινίσεων, ανερχόμενους σε ποσοστό 100% του κόστους ανακαίνισης για τις πιο ευάλωτες ομάδες.
– Απλοποίηση διαδικασιών και μείωση γραφειοκρατίας.
