Με τους γνώριμους (δυστυχώς) ήχους των σειρήνων να σκίζουν τη σιωπή της αυγής, όπως ακριβώς και στις 20 Ιουλίου 1974, ξύπνησε και σήμερα στις 5:30 το πρωί η Κύπρος. Εκείνη την ώρα, πριν από 51 χρόνια, ξεκινούσε η στρατιωτική εισβολή της Τουρκίας με απόβαση στην ακτή Πέντε Μίλι της Κερύνειας. Η Κύπρος, εξουθενωμένη από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, δεν διέθετε αξιόμαχες μονάδες για άμεση απόκρουση της επίθεσης, καθώς η χούντα τις είχε διαθέσει για κυνήγι του «εσωτερικού εχθρού».
Σε κάθε γωνιά της ελεύθερης Κύπρου, οργανώνονται σήμερα εκδηλώσεις μνήμης και τιμής για τους πεσόντες του 1974 και δεήσεις για διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων.
Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, συνοδευόμενος από μέλη του υπουργικού συμβουλίου, παρίσταται στην επίσημη δέηση στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας και, ακολούθως, στο ετήσιο μνημόσυνο για όσους έπεσαν κατά την τουρκική εισβολή. Στα κατεχόμενα πραγματοποιείται στρατιωτική παρέλαση και πανηγυρικές εκδηλώσεις.
Απόβαση χωρίς ουσιαστική άμυνα
Στα απομνημονεύματα του Τούρκου στρατηγού Μπεντρεντίν Ντεμιρέλ, επικεφαλής της 39ης Μεραρχίας Πεζικού, της μονάδας που αποτέλεσε την αιχμή του δόρατος της απόβασης– καταγράφεται με ειλικρινή απορία η απουσία κάθε αμυντικού εμποδίου στις ακτές της Κερύνειας.
Ο Ντεμιρέλ σημείωνε: «Αναρωτιέμαι σήμερα αν τότε εκείνη η ακτή είχε εμπόδια ή ήταν ναρκοθετημένη! Τι θα κάναμε; Ποια άλλη ακτή θα επιλέγαμε και θα ερευνούσαμε; Ήταν ποτέ δυνατόν αφού η επιχείρηση στην Κύπρο θα άρχιζε το πρωί της 20ης Ιουλίου, να ψάχναμε άλλη ακτή και να την ερευνούσαμε κιόλας; Υπήρχε επαρκής χρόνος;». Το απόσπασμα δείχνει την προχειρότητα από τουρκικής πλευράς, αλλά και το σοβαρό έλλειμμα ετοιμότητας από την κυπριακή πλευρά.
Παρά την αναμονή ενός τουρκικού χτυπήματος, δεν υπήρξε ουσιαστική αμυντική προετοιμασία. Στην περιοχή της απόβασης υπήρχαν δύο κυπριακά τάγματα, τα οποία όμως δεν ενεργοποιήθηκαν. Το 281 Τάγμα Πεζικού είχε σταλεί να εντοπίσει τον Μακάριο μετά το πραξικόπημα, ενώ το δεύτερο είχε σαφείς εντολές να παραμείνει αδρανές.
Μέσα στο χάος, το 251 Τάγμα Πεζικού, υπό τον αντισυνταγματάρχη Π. Κουρουπή – αγνοούμενο μέχρι σήμερα – ήταν η μόνη μονάδα που άνοιξε πυρ κατά των Τούρκων, χρησιμοποιώντας κάθε διαθέσιμο όπλο. Από τα υψώματα του Πενταδάκτυλου, ο τότε υπολοχαγός Αντωνακόπουλος (μετέπειτα Αρχηγός ΓΕΣ), με δική του πρωτοβουλία, ξεκίνησε βολές πυροβολικού, χωρίς εντολή από την ηγεσία. Παράλληλα, άλλες μονάδες δεν κινήθηκαν καν, καθώς δεν είχαν λάβει διαταγές από το ΓΕΕΦ (Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς).
Εισβολή για «κλάματα» και με κλάματα
Παρότι η ελληνοκυπριακή αντίσταση υπήρξε περιορισμένη, οι τουρκικές δυνάμεις δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν σταθερό προγεφύρωμα για αρκετές ώρες. Η Κερύνεια, μόλις 8 χιλιόμετρα από το σημείο της απόβασης, δεν καταλήφθηκε αμέσως. Το βράδυ της 20ής Ιουλίου, οι Τούρκοι βρίσκονταν ακόμη περιορισμένοι σε λωρίδα ακτής 400 μέτρων. Καμία οργανωμένη αντεπίθεση δεν έγινε, ενώ οι επιθέσεις της Εθνικής Φρουράς στόχευαν αλλού και ήταν σποραδικές.
Η τουρκική αεροπορία είχε απόλυτη εναέρια υπεροχή, αφού δεν υπήρχε ελληνική αντίδραση. Τα δύο ελληνικά υποβρύχια που είχαν αποσταλεί δεν έλαβαν εντολή εμπλοκής και επέστρεψαν. Τα νεοαποκτηθέντα ελληνικά Phantom παρέμειναν καθηλωμένα. Ήταν μια στρατιωτική επιχείρηση που, παρά τα τεράστια στρατηγικά της μειονεκτήματα, ευνοήθηκε από το απόλυτο κενό συντονισμού και πολιτικής βούλησης της ελληνικής πλευράς.
Ανυπάκουοι ήρωες
Ο υποπλοίαρχος Ε. Τσομάκης και τα πληρώματα δύο γερασμένων τορπιλακάτων έπεσαν πρώτοι στη μάχη, επιχειρώντας να αναχαιτίσουν τουρκικά πλοία στην Κερύνεια. Ήξεραν ότι ήταν αποστολή χωρίς επιστροφή και πέθαναν τιμώντας τη στολή τους.
Η ΕΛΔΥΚ, παρά τις βαρύτατες απώλειες, πολέμησε γενναία στην πρώτη φάση. Ακόμα και κατά την περίοδο εκεχειρίας, όταν οι Τούρκοι επιχείρησαν να καταλάβουν το στρατόπεδο, οι εντολές ήταν να μην υπάρξει αντίδραση. Όμως οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί, βλέποντας τον εχθρό να πλησιάζει, αψήφησαν τις εντολές και άνοιξαν πυρ.
Ο δεύτερος «Αττίλας» ήταν και ο πλέον καθοριστικός. Η ΕΛΔΥΚ εγκαταλείφθηκε χωρίς αεροπορική και πυροβολική στήριξη. Παρ’ όλα αυτά, άνδρες όπως ο λοχαγός Σταυριανάκος πολέμησαν μέχρις εσχάτων, ακόμα και με ένα περίστροφο απέναντι σε άρματα μάχης.
Οι καταδρομείς από την Κρήτη, με τα μεταγωγικά αεροσκάφη Νοράτλας, χτυπήθηκαν από την ίδια την Εθνική Φρουρά, που εξέλαβε ως εχθρικά τα αεροσκάφη.
Στην Πάφο, ο Πλωτάρχης Ε. Χανδρινός, ενεργώντας χωρίς διαταγές, άνοιξε πυρ κατά του τουρκικού θύλακα και στη συνέχεια με ελιγμό παραπλάνησε την τουρκική αεροπορία, η οποία, κυνηγώντας το αρματαγωγό «Λέσβος», βύθισε κατά λάθος δύο τουρκικά αντιτορπιλικά.
Η Λευκωσία δεν έπεσε
Η πρωτεύουσα, παρά την πίεση, άντεξε. Ο τότε ταγματάρχης Δ. Αλευρομάγειρος, επικεφαλής του 336 Τάγματος Πεζικού, κατόρθωσε να συγκρατήσει τους Τούρκους και να διατηρήσει τη γραμμή άμυνας επί της Πράσινης Γραμμής.
Στα υψώματα του Πενταδάκτυλου, οι Μοίρες Καταδρομών επέδειξαν σθένος και αποφασιστικότητα, καταλαμβάνοντας καίριες θέσεις όπως το φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνα, με στρατηγική εποπτεία της περιοχής Κερύνειας.
Σε μια από τις επιχειρήσεις, ο διοικητής της 33ης Μοίρας Καταδρομών, ταγματάρχης Κατσάνης, σήκωσε το κεφάλι του καθώς άκουσε να τον φωνάζουν με το όνομά του, πιστεύοντας πως επρόκειτο για Έλληνες. Μια ριπή τον χτύπησε κατευθείαν και έμεινε νεκρός στα βράχια. Ήταν από τους πρώτους που έπεσαν, αλλά όχι ο μόνος.
Οι διακοπές της Αϊσέ
Το συνθηματικό με το οποίο ξεκίνησε η τουρκική εισβολή, ήταν «η Αϊσέ μπορεί να πάει διακοπές». Η Τουρκία για τρία μερόνυχτα σφυροκοπούσε ανελέητα τη Κύπρο και όταν η καταστροφή είχε πλέον επιβεβαιωθεί, ο Νίκος Σαμψών που είχε τοποθετηθεί από τη χούντα ως «πρόεδρος», παραιτήθηκε και ανέλαβε την ηγεσία ο Γλαύκος Κληρίδης, ως Πρόεδρος της Βουλής. Ο Μακάριος είχε φύγει στο εξωτερικό.
Για την ιστορία να αναφερθεί ότι το όνομα Αϊσέ, ήταν αυτό της κόρης του τότε υπουργού εξωτερικών της Τουρκίας, Τουράν Γκιουνές, η οποία σήμερα είναι καθηγήτρια Πανεπιστημίου.
Την πρώτη μέρα των «διακοπών» της Αϊσε στη Κύπρο, συνήλθε το απόγευμα στη Νέα Υόρκη το Συμβούλιο Ασφαλείας το οποίο ενέκρινε το ψήφισμα 353 με το οποίο ζητήθηκε κατάπαυση του πυρός και αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων από την Κύπρο, τερματισμός κάθε ξένης στρατιωτικής επέμβασης και έναρξη συνομιλιών μεταξύ των τριών Εγγυητριών Δυνάμεων της Κύπρου για αποκατάσταση της ειρήνης και της συνταγματικής Κυβέρνησης στο νησί. Στις Βρυξέλλες συνήλθε το Συμβούλιο των Μονίμων Αντιπροσώπων χωρών- μελών του ΝΑΤΟ, το οποίο όμως απέφυγει να πάρει ουσιαστικά θέση.
Στη Γενεύη άρχισαν πυρετώδεις διαβουλεύσεις για την εξεύρεση ειρηνικής λύσης υπό την αιγίδα του Βρετανού Υπουργού Εξωτερικών Τζον Κάλαχαν. Η ελληνοκυπριακή πλευρά, εκπροσωπούμενη από τον Γλαύκο Κληρίδη, αξίωσε για πρώτη φορά μετά το 1963 εφαρμογή των Συνθηκών Ζυρίχης-Λονδίνου και του Κυπριακού Συντάγματος. Η Τουρκία αρνήθηκε και προέβαλε το πάγιο αίτημά της για γεωγραφικό χωρισμό του νησιού.
Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Τουράν Γκιουνές αντιπρότεινε σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο η Κυπριακή Δημοκρατία θα ήταν δικοινοτικό ομοσπονδιακό κράτος πολλών καντονιών, στο οποίο οι Τουρκοκύπριοι θα έλεγχαν το 34% περίπου του νησιού. Ο Κληρίδης ζήτησε αναβολή 36 ή 48 ωρών, για να συμβουλευτεί το Υπουργικό Συμβούλιο. Οι Τούρκοι απέρριψαν το αίτημά του και ακολούθως σε μια προσχεδιασμένη κίνηση, αφού πρώτα απέσυρε την αντιπροσωπεία της, προχώρησε στις 14 Αυγούστου, και στο δεύτερο κύμα εισβολής υπό την κωδική ονομασία «Αττίλας 2» με την κατάληψη της Μόρφου, της Αμμοχώστου και της Καρπασίας.
