«Ρήγας» είναι το βαπτιστικό του όνομα, το οποίο ήταν πολύ συνηθισμένο τότε στην περιοχή. Ήταν γνωστός στο Βελεστίνο ως γιος του Κυρίτση, όταν βρέθηκε στο γειτονικό Πήλιο, μαθητής, και έγινε εκεί περισσότερο γνωστός ως «Ρήγας Βελεστινλής».
Γράφει ο Θόδωρος Δημητριάδης
Πήρε λοιπόν και κράτησε το Βελεστινλής ως επώνυμο, και σε όλα τα έργα του υπογράφεται ως «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός».
Ήταν από ευκατάστατη οικογένεια γι’ αυτό και τον έστειλαν στο γειτονικό Πήλιο να μάθει γράμματα. Στη Ζαγορά του Πήλιου λειτουργούσε τότε το καλύτερο σχολείο της περιοχής. Ο Ρήγας βρήκε εκεί καλούς δασκάλους και πήρε την καλύτερη μόρφωση που μπορούσε να πάρει τότε ένας φιλομαθής Θεσσαλός. Διδάχθηκε τα «καλά γράμματα» της εποχής, αλλά και κάποιες «επιστημονικές» γνώσεις.
Ήταν 12 ετών όταν ξέσπασαν τα Ορλωφικά (1769-1774) και ο αναβρασμός του πρώτου Ρωσοτουρκικού Πολέμου.
Ο Ρήγας ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, μετά το 1774, όπου έμαθε ξένες γλώσσες και διεύρυνε τις γνώσεις του πλάι σε Φαναριώτες. Αργότερα, εγκαταστάθηκε στη Βλαχία, όπου υπήρχε κάποια ελευθερία και γειτνίαζε με την Ευρώπη και εκεί διορίστηκε γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας, Νικολάου Καρατζά.
Το 1790 είχε την ευκαιρία να βρεθεί για 6 μήνες στην Βιέννη. Τον πήρε μαζί του από το Βουκουρέστι, ως διερμηνέα και «γραμματικό» του, ένας ανώτερος αξιωματούχος. Εκεί έζησε μαζί του την μεγάλη ζωή της Βιέννης και είχε υψηλές γνωριμίες. Συνδέθηκε με τους εκεί Έλληνες και δημιούργησε ένα δικό του κύκλο συντρόφων – συνομιλητών, τους «Συντρόφους» του, οι οποίοι μυήθηκαν στο επαναστατικό του σχέδιο.
Στην Βιέννη τύπωσε πρώτα μια σειρά από χάρτες (όπως την «Χάρτα της Ελλάδος»), έπειτα το βιβλίο «Νέος Ανάχαρσις» και έπειτα το «Ηθικός Τρίπους», ο «Θούριος» κ.ά.
Πριν ξεκινήσει από την Βιέννη για να κατέβει στην Ελλάδα το 1797, ο Ρήγας τύπωσε μυστικά σε χιλιάδες αντίτυπα την Διακήρυξη που θα απευθύνει, προς όλες τις κατευθύνσεις. Τα κιβώτια με τα επαναστατικά έντυπα στάλθηκαν, ως εμπορεύματα δήθεν, από την Βιέννη στην Τεργέστη, λιμάνι τότε της Αυστρίας. Και ενώ είχε πάρει διαβατήριο από την αυστριακή αστυνομία με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα, όταν φθάνει και ο ίδιος στην Τεργέστη συλλαμβάνεται έπειτα από προδοσία του Έλληνα εμπόρου Δημητρίου Οικονόμου.
Την παραμονή της μεταγωγής του για να δικαστεί στην Βιέννη επιχείρησε να αυτοκτονήσει, αλλά απέτυχε. Ισχυρή φρουρά παρέλαβε, σιδηροδέσμιους, τον Ρήγα και εφτά συντρόφους του από τις φυλακές της Βιέννης, τους οδήγησε στο Σεμλίνο, παραδουνάβιο φρούριο της Αυστρίας τότε, και αργότερα τους παρέδωσε στο αντικρινό φρούριο του Βελιγραδίου, στον εκεί Τούρκο διοικητή.
Ύστερα από 40 περίπου μέρες βασανιστηρίων, ήρθε το σχετικό φιρμάνι από την Κωνσταντινούπολη. Τους στραγγάλισαν και πέταξαν τα κορμιά τους στον Δούναβη (1798).
Ο Ρήγας είναι ένας από τους μεγαλύτερους εθνεγέρτες, αφού με τον «Θούριο», την «Χάρτα» του, το «Σύνταγμά» του συνέβαλε σημαντικά στην αφύπνιση των συνειδήσεων των σκλαβωμένων Ελλήνων· τόνωσε το ηθικό τους και δίδαξε πως με τις δικές τους δυνάμεις θα αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία.
Ο ΘΟΥΡΙΟΣ
Ως πότε παλληκάρια, θα ζούμε στα στενά
Μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά;
Σπηλιές να κατοικούμε, να βλέπουμε κλαδιά
Να φεύγωμ’ απ’ τον κόσμο, για την πικρή σκλαβιά;
Να χάνωμεν αδέλφια, πατρίδα και γονείς
Τους φίλους, τα παιδιά μας, κι όλους τους συγγενείς;
Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή
Παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή
