Η Συμβουλευτική αφορά την άμεση παροχή υπηρεσιών από πρόσωπα προς πρόσωπα. Παρόλα αυτά, οι ειδικότερες συνθήκες εφαρμογής της Συμβουλευτικής, όπως ο τόπος, ο χώρος, ο χρόνος, κ.ά., διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων της. Αυτό είναι αναμενόμενο καθώς το περιβάλλον εφαρμογής της Συμβουλευτικής επηρεάζει, άμεσα και έμμεσα, το πόσο «άνετα» και «ασφαλή» νιώθουν τα πρόσωπα που συμμετέχουν, ώστε να δημιουργηθεί μεταξύ τους μία σχέση αμοιβαιότητας κι εμπιστοσύνης. Αυτά είναι τα βασικά συστατικά εξάλλου για την ανάπτυξη ενός ειλικρινούς και γόνιμου διαλόγου στη συνέχεια.
Όσοι έχουν βιώσει την εμπειρία της Συμβουλευτικής, γνωρίζουν «από πρώτο χέρι» πόσο σημαντικό είναι να μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, να έχουν αρκετό χρόνο στη διάθεσή τους, ώστε να σκεφτούν πάνω στα ζητήματα που τους προβληματίζουν ή τους αναστατώνουν κι αυτό μπορεί να γίνει μόνο σ’ ένα κατάλληλα οργανωμένο θεραπευτικό πλαίσιο (με ευρεία έννοια). Η παροχή των υπηρεσιών Συμβουλευτικής μπορεί να γίνεται ιδιωτικά (στο γραφείο ενός Συμβουλευτικού Ψυχολόγου ή άλλου ειδικού) ή μέσω ενός δημόσιου οργανισμού ή φορέα (π.χ. ένας Σταθμός Συμβουλευτικής που λειτουργεί στο πλαίσιο λειτουργίας ενός Οργανισμού Πρόληψης και Θεραπείας Εξαρτήσεων). Αν και δεν έχει μεγάλη σημασία το αν η παροχή υπηρεσιών γίνεται από έναν ιδιωτικό ή δημόσιο φορέα, στο βαθμό που οι πρωταγωνιστές της διαδικασίας μοιράζονται την κύρια ευθύνη των αποτελεσμάτων, η φιλοσοφία, η κουλτούρα και το σύστημα αξιών του οργανισμού που υποστηρίζει τις υπηρεσίες της Συμβουλευτικής φαίνεται να διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο. Ένας θεραπευτής που «βλέπει» μικρό αριθμό προσώπων σε καθημερινή βάση, είναι λογικό να υιοθετεί έναν περισσότερο «πελατο-κεντρικό (client-centered) τρόπο συνεργασίας και να έχει υψηλές προσδοκίες για την αναμενόμενη θεραπευτική αλλαγή. Αυτό αλλάζει για έναν άλλο φορέα, που προσφέρει καθημερινά υπηρεσίες σε πολλές δεκάδες ατόμων, συνήθως μέσα από ένα επιτελείο διαφορετικών ειδικών, κάποιοι από τους οποίους μπορεί να είναι και ειδικευόμενοι. Η Συμβουλευτική η οποία παρέχεται σ’ ένα ακαδημαϊκό πλαίσιο διατηρεί, επίσης, κάποια ιδιαίτερα στοιχεία (και κύρος). Στη διαδικασία μπορεί να συμμετέχουν εκτός από τον κύριο θεραπευτή κι άλλα άτομα (συν-θεραπευτές, εκπαιδευόμενοι), ενώ ο θεραπευόμενος απολαμβάνει ένα ιδιαίτερο είδος προσοχής καθώς, μέσα από την περίπτωσή του, μπορεί να προκύψουν ενδιαφέροντα ερευνητικά συμπεράσματα. Στο παρελθόν, έχω δεχθεί και ο ίδιος μου υπηρεσίες Συμβουλευτικής από μία Πανεπιστημιακή ομάδα και, μπορώ να πω ότι, ένιωσα κάπως προνομιούχος από την προσοχή με την οποία με περιέβαλαν, το -αναμεμειγμένο με ενθουσιασμό- ενδιαφέρον το οποίο έδειξαν πολλά διαφορετικά άτομα και τη συζήτηση που είχαμε η οποία ήταν χωρίς προκαταλήψεις κι εστιάζοντας, με μία μέθοδο και όχι τυχαία, στις επιμέρους πτυχές του ζητήματος που είχα θέσει.
Όσο κι αν ακούγεται άσχετο ή μικρής σημασίας, η διακόσμηση και η όλη ατμόσφαιρα του χώρου που παρέχεται η Συμβουλευτική, διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο. Οι McLeod & Machin (1998), σ’ ένα σχετικό άρθρο τους, αναφέρονται στο ντιβάνι με τα σκεπάσματα που υπάρχει στο εσωτερικό του Μουσείου του Φρόιντ, επισημαίνοντας ότι οι θεραπευόμενοι του «πατέρα» της Ψυχανάλυσης, ξαπλώνοντας στο ντιβάνι, κατά κάποιο τρόπο αναγκάζονταν να μεταφερθούν στην παιδική τους ηλικία, ενώ αποκτούσαν άμεσα την αίσθηση ενός παιδιού που νοσεί και βρίσκεται στα χέρια μίας ενήλικης φιγούρας. Σήμερα, πολλές δεκαετίες μετά, η Συμβουλευτική μπορεί να παρέχεται σε μία απόμερη γωνία ενός γυμναστηρίου, στο γεμάτο βιβλία γραφείο ενός Σχολικού Ψυχολόγου ή στις αναπαυτικές πολυθρόνες, με φόντο μοντέρνους πίνακες, του γραφείου μίας θεραπεύτριας Gestalt. Ακόμη, μπορεί να προσφέρεται στο δερμάτινο σαλόνι ενός Γνωστικού-Συμπεριφορικού Θεραπευτή, που παραπέμπει περισσότερο σ’ έναν χώρο επιχειρηματικής συνεργασίας με συγκεκριμένο σκοπό, παρά μίας «ανοικτής» διερευνητικής διαδικασίας η οποία βασίζεται σε μία πρόχειρη ή και καθόλου ατζέντα.
Η θεραπευτική διαδικασία δεν πραγματοποιείται ποτέ σ’ έναν «κοινωνικά αποστειρωμένο» χώρο. Οι άνθρωποι είναι ίσως προγραμματισμένοι να αναγνωρίζουν και να επηρεάζονται από την παρουσία άλλων προσώπων, στο εγγύτερο ή ευρύτερο περιβάλλον τους. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, όπως συχνά αναφέρεται, διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο στο πως και εάν θα λειτουργήσει τελικά η θεραπευτική διαδικασία προς όφελος του θεραπευόμενου. Τα στελέχη μίας επιχείρησης η οποία είναι εστιασμένη στην επίτευξη υψηλών παραγωγικών στόχων και δεν δείχνει ενδιαφέρον για τις προσωπικές ανάγκες των εργαζομένων (όσο κι αν αυτές συνδέονται με την απόδοση στην εργασία τους), ίσως συναντήσουν κάποια δυσκολία να συναντηθούν με τον Σύμβουλο ψυχολογικής ενδυνάμωσης, στην απίθανη περίπτωση που η εταιρία έχει προσλάβει έναν ειδικό. Δυστυχώς, σε αρκετές περιπτώσεις, στο εσωτερικό πολλών κοινωνικών ομάδων θεωρείται «προσωπική αδυναμία» η αναζήτηση ψυχολογικής ή συμβουλευτικής υποστήριξης. Προσωπικά εκπλήσσομαι και θλίβομαι όταν ακούω, ακόμη και από μαθητές ή νεαρά άτομα, ότι ένα άτομο στο περιβάλλον τους που επισκέπτεται έναν ειδικό ψυχικής υγείας είναι «ψυχάκιας» ή άλλα παρόμοια. Η αναζήτηση υπηρεσιών Συμβουλευτικής από ολοένα και περισσότερα άτομα που διαθέτουν παιδεία, κοινωνική και επαγγελματική αναγνώριση, αναμένεται να λειτουργήσει καταλυτικά για την κατάρριψη πολλών μυθευμάτων και στερεοτύπων που αποτρέπουν πολλά άτομα από το να αναζητήσουν μία έγκυρη υποστήριξη για την κατάλληλη διαχείριση ζητημάτων που τους φαίνονται «αγχωτικά και πολύπλοκα» ή την επίτευξη στόχων ζωής.
Εκτός από το κοινωνικό πλαίσιο που λαμβάνει χώρα η θεραπευτική διαδικασία, εξίσου σημαντικό φαίνεται να είναι και το περιβάλλον δραστηριοποίησης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης του θεραπευόμενου. Αν ένας θεραπευόμενος περιβάλλεται από υποστηρικτικά πρόσωπα τα οποία είναι πρόθυμα να τον στηρίξουν στην πορεία αλλαγών που επιχειρεί και να συμβάλλουν σε αυτήν με διαθέσιμο χρόνο, ψυχολογική υποστήριξη, ακόμη και πόρους, είναι προφανές ότι αυξάνονται οι πιθανότητες για την επιθυμητή αλλαγή. Αν και μεγάλο μέρος της τρέχουσας έρευνας και πρακτικής εστιάζεται στη σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου και στη δυναμική της, το αποτέλεσμα της θεραπευτικής διαδικασίας εξαρτάται εξίσου από το υπόβαθρο των εμπειριών που φέρνει ο θεραπευόμενος στη θεραπεία, όπως και από αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον δραστηριοποίησής τους. Έτσι, αρκετοί θεραπευτές έχουν αντιμετωπίσει έναν αιφνίδιο τερματισμό της συνεργασίας τους με θεραπευόμενους που ήταν άνεργοι και προσλήφθηκαν από μία επιχείρηση σε μία άλλη πόλη ή αναζητούσαν σύντροφο τον οποίο βρήκαν «μία νύχτα με φεγγάρι» και έφυγαν μαζί του για περιπέτειες στα νησιά…
Με λίγες λέξεις: Τα πρόσωπα που συναντώνται και συνεργάζονται στο πλαίσιο της Συμβουλευτικής, χρειάζεται να νιώθουν άνεση και ασφάλεια, ώστε να μπορέσουν να συνεργαστούν αποτελεσματικά και με δημιουργικότητα. Στο πλαίσιο αυτής της ασφαλούς διαπροσωπικής επαφής, μπορεί να αναζητηθούν πολλές διαφορετικές πηγές υποστήριξης ή να παρεμβάλλονται εμπόδια από εξωτερικές αρνητικές επιρροές. Σε κάθε περίπτωση, τα μέσα που διαθέτει ο ίδιος ο Συμβουλευόμενος/ θεραπευόμενος αποτελούν τη βασική «φαρέτρα» για την άντληση ιδεών, την αναζήτηση συμμάχων και την ανάπτυξη μίας στρατηγικής για τις επιθυμητές αλλαγές.
McLeod, J. & Machin, L. (1982). The context of counseling: a neglected dimension of training, research and practice. British Journal of Guidance & Counselling, 26(3), 325-336.
* Συμβουλευτικός ψυχολόγος. Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί του για συμβολή σε ζητήματα που σας απασχολούν, μέσω του Ινστιτούτου Συμβουλευτικής και Δημιουργικής Επικοινωνίας & Έκφρασης + Ψυχομετρίας «Το Πορτοκαλί Λεωφορείο (The Orange Bus), με έδρα την Έδεσσα (Φιλελλήνων 23, τηλ. 6944-252208, mail: chrisbibitsos@yahoo.gr)
