Αντώνη Ι. Ζαρκανέλα
π. Γενικού Διευθυντή Ανάπτυξης
της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης
Ενημέρωση των Αναγνωστών; Κατά την παρουσίαση της συνέχειας «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ ’40. ΞΑΝΑΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ…» και για λόγους που σχετίζονται με την πληρέστερη αποτύπωση συγκεκριμένων βασικών και κρίσιμων περιόδων, γεγονότων κλπ όπως είναι τα Δεκεμβριανά, η Συμφωνία της Βάρκιζας και η ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, διακόψαμε την ροή των γεγονότων. Από σήμερα συνεχίζουμε την ιστορική αφήγηση από εκεί που την είχαμε διακόψει δηλαδή από την τελευταία περίοδο της πρώτης κυβέρνησης Σοφούλη και την προετοιμασία της χώρας για τις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 ξαναπαρουσιάζοντας τα τέσσερα τελευταία τότε άρθρα.
Στα μέσα του Ιανουαρίου, για την ακρίβεια στις 16 του μηνός, λαμβάνει χώρα ένα γεγονός που χωρίς να αποτελεί καινοτυπία για την μεταπευθερωτική περίοδο, απετέλεσε εντούτοις ένα επιχείρημα εκείνων από τους πολιτικούς της κεντροαριστεράς και της ευρύτερης αριστεράς αλλά και κάποιους του κέντρου που, για λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω, ζητούσαν αναβολή των εκλογών. Η Καλαμάτα που είχε υποφέρει πολύ από την τρομοκρατία του ΕΛΑΣ, όπως εξάλλου και όλη η νότια Πελοπόννησος, ιδιαίτερα μετά την απελευθέρωση, απειλήθηκε προς στιγμήν να καταληφθεί από ένοπλες ομάδες ακροδεξιών του Ευάγγελου Μαγγανά, γνωστού δεξιού της περιοχής, καραγωγέα και αγρότη, ο οποίος είχε δυο φορές γλυτώσει την εκτέλεσή του από τον ΕΛΑΣ.
Η “ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ” ΤΟΥ ΜΑΓΓΑΝΑ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ
Ο Ευάγγελος Μαγγανάς έγινε γνωστός για την προσπάθεια κατάλυσης της αρχής που έλαβε χώρα στα μέσα Ιανουαρίου στην Καλαμάτα. Το περιστατικό αυτό, τραγικό και αποκρουσταίο κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, είχε δημιουργήσει πρόβλημα στην εικόνα της Κυβέρνησης Σοφούλη στον τομέα της δημόσιας τάξης δίνοντας στην Αριστερά ένα επιχείρημα σε μία πολύ κρίσιμη περίοδο εν όψει των εκλογών. Τί, όμως είχε συμβεί;
Ένα λεωφορείο στον δρόμο Σπάρτης-Κροκεών έπεσε σε ενέδρα ενόπλων συμμοριτών κομμουνιστών στις 16 Ιανουαρίου 1946. Οι ένοπλοι υποχρέωσαν τους επιβάτες να κατέβουν και αφού απομόνωσαν τον πρόεδρο Εθνικοφρόνων Λακωνίας Γρ. Κοντοβουνίσιο, τη μικρή του κόρη 6 ετών και τρεις συνοδούς τους τούς εκτέλεσαν επιτόπου. Το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα ανέσυρε τις πρόσφατες, εξάλλου, μνήμες των ακροτήτων των ΕΛΑΣιτών στην ευρύτερη περιοχή τις οποίες εκμεταλλεύτηκαν οι ένοπλες ομάδες ακροδεξιών και προέβησαν σε αντίποινα εναντίον αριστερών στη Λακωνία. όμως το κύμα βίας επεκτάθηκε και στη Μεσσηνία όπου στις 18 Ιανουαρίου 1946 ένοπλοι ακροδεξιοί, που θεωρήθηκε ότι ήταν Χίτες, επιτέθηκαν εναντίον καφενείου στο οποίο σύχναζαν αριστεροί και με ριπές όπλων σκότωσαν δύο πολίτες και τραυματίσθηκαν πολλοί άλλοι. Οι επέμβαση των Αρχών ήταν άμεση συλλαμβάνοντας 30 από τους επιτεθέντες.
Την επομένη, 19 Ιανουαρίου, οι αριστεροί της Καλαμάτας, που ήταν πολυάριθμοι, οργάνωσαν μεγάλο και μαχητικό συλλαλητήριο διαμαρτυρίας. Στη συνέχεια, μία ομάδα 50 ένοπλων ακροδεξιών επετέθη εναντίον της Χωροφυλακής και, αφού τραυμάτισαν δύο χωροφύλακες, απελευθέρωσαν του 30 ομοϊδεάτες τους που εκρατούντο για το επεισόδιο του καφενείου. Την άλλη μέρα, μεγάλη ομάδα ακροδεξιών, στις περισσότερες πηγές αναφέρονται περίπου 1.000, από του οποίους πολλοί ήταν οπλισμένοι, πραγματοποίησαν κυριολεκτικά εισβολή στην Καλαμάτα και προς στιγμήν κατέλυσαν τις Αρχές. Η ισχνότατη φρουρά της πόλης, περίπου 170 χωροφύλακες και εθνοφύλακες, με τον Νομάρχη και τον Εισαγγελέα, συμπτύχθηκε στο Ταχυδρομείο της Καλαμάτας.
Στις 21 Ιανουαρίου ο Μαγγανάς αποχώρησε από την Καλαμάτα σύροντας μαζί του 50 πολίτες ομήρους, από του οποίους τελικά εκτελέστηκαν 8 ή 12 από τον όχλο που ακολουθούσε, συμμετέχοντας στα γεγονότα. Ποίοι οργάνωσαν την μικρή εκείνη επανάσταση, διερωτάται ο ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ. “Οι πρώτες πληροφορίες έφεραν ως δράστες τους “Χίτες” της Καλαμάτας. Και ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης Μερκούρης έσπευσε να κλείσει όλα τα γραφεία της οργάνωσης “Χ” στην Ελλάδα. Αργότερα, αποσαφηνίστηκε: Επικεφαλής των ενόπλων που κατέλαβαν την Καλαμάτα ήταν ο Ευάγγελος Μαγγανάς. Πρώην καραγωγέας και μικροαγρότης, είχε δυο φορές αντικρύσει το εκτελεστικό απόσπασμα του ΕΛΑΣ. Σώθηκε ως εκ θαύματος και τώρα ήταν αρχηγός των ενόπλων εθνικοφρόνων ομάδων Μεσσηνίας”.
Πώς αντέδρασε η Κυβέρνηση; Άμεσα, λαμβάνοντας μέτρα αστραπιαία. Κήρυξε στους νομούς Λακωνίας και Μεσσηνίας τον στρατιωτικό νόμο και συνέστησε Έκτακτο Στρατοδικείο στην Καλαμάτα. Ταυτόχρονα, έστειλε τον θρυλικό από την μάχη της Φλώρινας συνταγματάρχη Ν. Παπαδόπουλο “Παππού” στην Πελοπόννησο με ισχυρή δύναμη Εθνοφυλακής και ένα αντιτορπιλικό, το “Κρήτη”. Ο Μαγγανάς, αφού είχε επικηρυχθεί με το ποσόν των 15 εκατ. Δραχμών, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο αλλά διέφευγε της σύλληψης μέχρι την 21η Μαΐου 1946 οπότε και συνελήφθη τυχαία και επεισοδιακά στο δρόμο για την Πύλο από τον Αστυνομικό Επιθεωρητή Γ. Αγγελίδη, που είχε αποσταλεί γι αυτόν ακριβώς τον σκοπό στην Καλαμάτα. Στο μεταξύ οι κινήσεις του Αγγελίδη προκάλεσαν πανικό στην ομάδα του Μαγγανά η οποία ουσιαστικά διαλύθηκε περιοριζόμενη στον ίδιο και σε μερικούς πιστούς του συντρόφους. Τα γεγονότα αυτά αποκλήθηκαν από την Αριστερά ως «Επανάσταση της Δεξιάς» και το περιστατικό αυτό απετέλεσε προάγγελο της αποκαλούμενης “λευκής τρομοκρατίας”.
Ένα κακό, άσχημο και καταδικαστέο, ούτως ή άλλως, επεισόδιο που προκλήθηκε από έναν άνθρωπο, που λειτουργούσε αυτοβούλως και κάποιους ακραίους συντρόφους του που εκμεταλλεύτηκαν τον πόνο των συγγενών των εκατοντάδων αθώων θυμάτων του ΕΛΑΣ μέχρι τότε υπερτονίστηκε, ως συνήθως, από το ΚΚΕ και την αριστερά, και ονομάστηκε «Επανάσταση του Μαγγανά». Αυτό το επεισόδιο που αντιμετωπίστηκε από την Κυβέρνηση ακαριαία και ριζικά, κηρύσσοντας στους δυο όμορους νομούς στρατιωτικό νόμο, συστήνοντας Έκτακτο Στρατοδικείο και αποστέλλοντας έναν δοκιμασμένο και έμπειρο αξιωματικό με επαρκή στρατιωτική δύναμη για να επιβάλλει την τάξη, αυτό λοιπόν το επεισόδιο εκμεταλλεύτηκαν οι Αριστεροί. Τι επανάσταση όμως ήταν αυτή που διαλύθηκε σε λίγες μέρες και τί επαναστάτες ήταν όλοι αυτοί που ακολούθησαν τον Μαγγανά και σε λίγες ημέρες επέστρεψαν στα σπίτια τους ή σε μερικές εβδομάδες οδηγήθηκαν στο στρατοδικείο;
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Σ. 1973(2011). Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974.Τόμος 4. Εκδόσεις “Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία”.
ΖΑΟΥΣΗΣ, ΑΛ. 1992. Η Τραγική Αναμέτρηση. 1945-1949. Ο Μύθος και η Αλήθεια. Τόμος Α. Εκδόσεις ΩΚΕΑΝΙΔΑ.
ΣΟΦΟΥΛΗΣ: Όχι στην αναβολή των εκλογών. Ναι στην απλή αναλογική.
Ο δρόμος για τις εκλογές είχε ανοίξει αλλά έμελλαν και άλλα να γίνουν. Όπως είδαμε προηγουμένως, υπήρχαν διάφορες ενστάσεις για το αν οι συνθήκες ήταν κατάλληλες για τις εκλογές που διατυπώνονταν από διάφορους πολιτικούς παράγοντες και αρχηγούς των μικρών κομμάτων οι οποίοι ζητούσαν κάποια μικρή χρονική μετάθεση των εκλογών για την καλλίτερη προετοιμασία τους αλλά και για την εκκαθάριση των εκλογικών καταλόγων. Ο χαλκέντερος Σοφούλης, πονηρά σκεπτόμενος, αφού ανακοίνωσε την ημερομηνία των εκλογών μετήλθε διαφόρων μεθοδεύσεων ώστε να τους ικανοποιήσει όλους.
Τα κόμματα της δεξιάς ήθελαν άμεσα εκλογές με πλειοψηφικό σύστημα, γιατί όντας βέβαια για την πρωτιά, με το πλειοψηφικό θα κατατρόπωναν στις έδρες. Τα μικρά κόμματα και τα κόμματα του κέντρου ήθελαν να καθυστερήσουν οι εκλογές, ελπίζοντας για “ξεφούσκωμα” της δεξιάς, ενώ με την απλή αναλογική υπήρχαν πιθανότητες σε κάποια από αυτά να μπουν στη Βουλή.
Ο παλιός και έμπειρος κοινοβουλευτικός δεν άργησε να λάβει τις αποφάσεις του. Ικανοποίησε τα κόμματα της Δεξιάς μη αναβάλλοντας τις εκλογές, τα δυσαρέστησε όμως ως προς το εκλογικό σύστημα. Στα κόμματα του κέντρου, της αριστεράς και γενικά στα μικρά έδωσε την δυνατότητα να ελπίζουν για είσοδό τους στη Βουλή αποφασίζοντας την απλή αναλογική, αλλά τα δυσαρέστησε όσον αφορά στην αναβολή των εκλογών. Την ίδια στιγμή, επιλέγοντας την απλή αναλογική βοηθούσε και το δικό του κόμμα, το οποίο είχε ήδη διασπαστεί – είχε αποχωρήσει ο Σοφοκλής Βενιζέλος από το κόμμα των Φιλελευθέρων ιδρύοντας το κόμμα των Βενιζελικών Φιλελευθέρων – αλλά, ταυτόχρονα, στερούσε το ΚΚΕ επιχειρημάτων. Την ίδια ώρα βοηθούσε και τους μικρούς εταίρους του στο ΕΑΜ, που γνώριζε ότι πίεζαν το ΚΚΕ να συμμετάσχει στις εκλογές και να μην απέχει από αυτές τις εκλογές.
(Συνεχίζεται)
