Όσοι δεν έχετε φτάσει ακόμα εκεί, φανταστείτε μια εικόνα συνταξιοδότησης. Ένα γκριζομάλλικο ζευγάρι πίνει καφέ σε μια παραλία, δεν έχουν καμία έγνοια και η μόνη τους ευθύνη είναι να κάνουν ωραία δώρα στα εγγόνια τους. Μια φανταστική εικόνα που για πολλούς συνταξιούχους, νυν και μελλοντικούς, είναι ακριβώς αυτό: φανταστική.
Η ιδέα της συνταξιοδότησης όπως την ξέρουμε αλλάζει εδώ και καιρό. Ο αριθμός των ατόμων που συνεχίζουν να εργάζονται παρότι έχουν ξεπεράσει την ηλικία συνταξιοδότησης αυξάνεται από τη δεκαετία του 1990 σταθερά, σε όλο τον κόσμο. Στις ΗΠΑ, το 32% των ατόμων ηλικίας 65-69 ετών συνέχιζαν να εργάζονται το 2018 – ποσοστό μεγαλύτερο του 22% που ήταν το 1994. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η απασχόληση για άτομα άνω των 65 ετών διπλασιάστηκε μεταξύ 1993 και 2018.
Μετά ήρθε η Covid-19. «Η κοινωνία ήταν ήδη έτοιμη για μια πραγματική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται τη συνταξιοδότηση», λέει η Μισέλ Σίλβερ, καθηγήτρια γεροντολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο. «Αλλά η πανδημία σίγουρα την επιτάχυνε». Όταν χτύπησε η πανδημία, οι τάσεις στην εργασία άλλαξαν και σημειώθηκε έξοδος παλαιότερων επαγγελματιών από το εργατικό δυναμικό: στο Ηνωμένο Βασίλειο, τουλάχιστον 250.000 επιπλέον άτομα ηλικίας 50 έως 64 ετών έφυγαν, ενώ περισσότεροι από 3 εκατομμύρια Αμερικανοί συνταξιοδοτήθηκαν πρόωρα.
Ο πληθωρισμός
Τώρα, ωστόσο, καθώς ο πληθωρισμός εκτινάσσεται, ο αριθμός των ατόμων που προσπαθούν να επιστρέψουν από τη σύνταξη στην αγορά εργασίας αυξάνεται, διαπιστώνει το BBC. Σε πολλές χώρες παρατηρείται μια απότομη αύξηση ατόμων άνω των 60 ετών που αναζητούν «επειγόντως εργασία», ενώ μια άλλη έρευνα σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες διαπίστωσε ότι τα 2/3 όσων συνταξιοδοτήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας αναμένουν να συνεχίσουν να εργάζονται με κάποια μορφή. Είτε πρόκειται για μερική απασχόληση, πλήρη ή παράλληλη, οι άνθρωποι χρειάζονται όλο και περισσότερο να εργαστούν πέρα από την παραδοσιακή ηλικία συνταξιοδότησης – ίσως αναδιαμορφώνοντας μόνιμα την ιδέα μας για το πώς μπορεί να μοιάζει αυτό το στάδιο της ζωής, σημειώνει η γαλλική εφημερίδα «Monde». Καθώς αυξάνει ο μέσος όρος ζωής, κάποιοι δεν θέλουν να βγουν από την αγορά εργασίας, που τους δίνει επιβράβευση – υλική και ηθική.
Η Καμίλα Κάβεντις στο βιβλίο της «Κερδίζοντας στην παράταση», μιλά για τη νέα μέση ηλικία, τους «νεομεσήλικοι» μεταξύ 50 και 70 ετών που επιζητούν μια πιο ουσιαστική εμπλοκή στην κοινωνία. Αλλωστε είναι η ομάδα του πληθυσμού που αυξάνεται ταχύτερα από όλες τις άλλες, στις ευρωπαϊκές χώρες. Οι «Financial Times» επικαλούνται το πρόσφατο εντυπωσιακό παράδειγμα μιας ομάδας γυναικών στην Αυστραλία, οι περισσότερες επαγγελματίες στα 50 και τα 60 τους χρόνια. Πραγματοποιώντας εκστρατεία με αιτήματα για μεγαλύτερη δράση σχετικά με την κλιματική αλλαγή και την ισότητα των φύλων, κατάφεραν να εκλεγούν, κερδίζοντας έδρες από συντηρητικούς βουλευτές οι οποίοι τις κατείχαν πολλά χρόνια. Γυναίκες αυτής της ηλικίας ήταν και οι εθελόντριες της εκστρατείας, που κατέληξε σε μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις στην ιστορία των εκλογών στην Αυστραλία.
Το προσδόκιμο ζωής
«Οταν οι άνθρωποι εγκαταλείπουν το σχολείο, δεν έχουν μπροστά τους καριέρα 25 ή 30 ετών, αλλά 50 ετών», λέει στη «Wall Street Journal» η οικονομολόγος Ολίβια Μίτσελ, καθηγήτρια στο Wharton School of Business του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια. Θυμίζει ότι οι ειδικοί θεωρούν πως οι άνθρωποι οι οποίοι εισέρχονται τώρα στο εργατικό δυναμικό θα μπορούσαν να ζήσουν 125 χρόνια. «Μερικοί δημογράφοι υποστηρίζουν ότι το μωρό που θα ζήσει μέχρι 200 χρόνια έχει ήδη γεννηθεί», παρατηρεί. Αρκεί να θυμηθούμε ότι το μέσο προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα σήμερα είναι τα 82 έτη. «Πλέον οι άνθρωποι στα 60 τους μοιάζουν πολύ με εκείνους στα 40 τους πριν από λίγο καιρό», λέει η Μίτσελ. «Αρα έχουν πολλά δημιουργικά χρόνια μπροστά τους».
Αν και υπάρχουν αρκετοί παράγοντες σήμερα πίσω από την τάση για επιστροφή των συνταξιούχων στο εργατικό δυναμικό, είναι σαφές ότι οι ανησυχίες που συνδέονται με το κόστος ζωής αποτελούν σημαντικό κίνητρο. Στην Ισπανία, από τα άτομα άνω των 50 ετών που επέστρεψαν στην εργασία τους από τότε που έφυγαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το 48% είπε ότι το έκανε επειδή χρειάζονταν χρήματα, ενώ το 23% ανέφερε ότι δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να συνταξιοδοτηθεί.
Σε ειδικές θέσεις
Πολλοί συνταξιούχοι προσελκύονται από εταιρείες που έχουν να καλύψουν εξειδικευμένες θέσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το ποσοστό ανεργίας είναι 3,7%, το χαμηλότερο των τελευταίων 50 ετών. «Αλλά υπάρχει επίσης ένας αριθμός ρεκόρ θέσεων εργασίας», εξηγεί η Σίλβερ. «Και δεν υπάρχει δεξαμενή ταλέντων». Θεωρεί ότι τα άτομα που επέλεξαν να συνταξιοδοτηθούν είναι ακριβώς τα άτομα που χρειάζονται στην αγορά εργασίας – δάσκαλοι, νοσηλευτές, γιατροί, τοπογράφοι, επαγγελματίες της τεχνολογίας. «Οπου υπάρχει ζήτηση, έχουν το αντίστοιχο σύνολο δεξιοτήτων».
Ενώ η επιστροφή στην εργασία πλήρους απασχόλησης μπορεί να λειτουργήσει για μερικούς ηλικιωμένους εργαζόμενους, άλλοι συνταξιούχοι αναζητούν πιο ευέλικτη απασχόληση. Στη Βρετανία από τα άτομα ηλικίας 50 έως 70 ετών που εγκατέλειψαν το εργατικό δυναμικό κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το 69% όσων επιλέγουν να επιστρέψουν θέλουν να εργαστούν με μερική απασχόληση σχεδιάζοντας ημι-συνταξιοδότηση, αντί για πλήρη. Οι πιο ευέλικτες μορφές εργασίας, όπως π.χ. η τηλεργασία, συνέβαλλαν στην απόφασή τους να επιστρέψουν στη δουλειά.
Εάν χαλαρώσουν οι τρέχουσες ανησυχίες για το κόστος ζωής, είναι πιθανό ορισμένοι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι να μην αισθάνονται πλέον την ανάγκη να απασχοληθούν μετά τη συνταξιοδότηση. Ωστόσο, οι γενικές τάσεις – ζούμε και εργαζόμαστε περισσότερο και πολλοί από εμάς δεν εξασφαλίζουμε επαρκή σύνταξη – υποδηλώνουν ότι η φάση της «συνταξιοδότησης», για πολλούς, θα περιλαμβάνει κάποιας μορφής εργασία.
Τα οφέλη
Η στροφή προς την ευέλικτη εργασία, ωστόσο, θα μπορούσε να ωφελήσει τόσο τους σημερινούς συνταξιούχους όσο και τους νεότερους εργαζόμενους που ήδη θρηνούν ως γενιές που πολύ δύσκολα θα μπορέσουν να συνταξιοδοτηθούν. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι η ευέλικτη εργασία προσφέρει μια νέα επιλογή – μια διαφορετική εκδοχή της φαντασίωσης για συνταξιοδότηση σε μια παραλία.
Η ευέλικτη έκδοση της συνταξιοδότησης – με εργασία από μακριά ή μερικό ωράριο, δεν θα είναι διαθέσιμη σε όλους, γράφει η ισπανική εφημερίδα «El Pais». Ομως αποτελεί έναν δείκτη για το πώς μπορεί να εξελιχθούν τα πράγματα. «Και ίσως είναι πια η ώρα να επανεξετάσουμε τα στερεότυπα. Η υποχρέωση της κοινωνίας προς τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα, δεν εξαντλείται σε μια καλή σύνταξη. Ηρθε η ώρα να κοιτάξουμε και τις άλλες τους επιθυμίες».
