Οι απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα και ακόμα περισσότερα, είναι τα αποτελέσματα ενός πρωτοποριακού έργου με την επωνυμία BioMuse, που μετατρέπει τα θραύσματα των οστών σε ζωντανές ιστορίες ανθρώπων, αποκαλύπτοντας πολύτιμα μυστικά από την άγνωστη εν πολλοίς ζωή των προγόνων μας.
Τα αποτελέσματα αυτού του έργου που υλοποιείται από το Εργαστήριο Φυσικής Ανθρωπολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης (ΔΠΘ) με την συμμετοχή τριών ακόμα φορέων (της ομάδας Παλαιογενετικής του πανεπιστημίου Mainz, του Reiss-Engelhorn – Museen Mannheim και της TETRAGON), παρουσιάζονται στο αρχαιολογικό μουσείο Δράμας μέχρι τις 7 Απριλίου 2025 μέσα από μια εντυπωσιακή περιοδική έκθεση.
Το ευρωπαϊκό έργο BioMuse συνδυάζει τεχνολογίες αιχμής και διεπιστημονικές μεθόδους για να ανασυστήσει την καθημερινή ζωή, τη διατροφή και τη γενετική ιστορία ανθρώπων που έζησαν στον ελληνικό χώρο ακόμα και πριν από 11.000 χρόνια. Η έκθεση, έχοντας περιοδεύσει σε αρκετές πόλεις της Ελλάδας, παρουσιάζει με ένα μοναδικό τρόπο τις ιστορίες – βιογραφίες δέκα ανθρώπων που έζησαν σε διαφορετικές περιοχές στον ελλαδικό χώρο αναλύοντας τον τρόπο ζωής τους, την καθημερινότητά τους και τις συνήθειες τους.
«Στην πραγματικότητα εκείνο που κάναμε στο πλαίσιο του προγράμματος ήταν να μελετήσουμε τα οστά αυτών των ανθρώπων ώστε να συνθέσουμε τις ιστορίες τους με βάση στοιχεία όπως η ηλικία, το φύλο τους, το τι έτρωγαν», υπογραμμίζει μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η καθηγήτρια και διευθύντρια του Εργαστήριου Φυσικής Ανθρωπολογίας του ΔΠΘ και υπεύθυνη του προγράμματος Χριστίνα Παπαγεωργοπούλου.
«Η εξέταση των οστών αυτών των ανθρώπων», επισημαίνει η κ. Παπαγεωργοπούλου, «μας έδωσε την ιστορία τους η οποία ενδυναμώθηκε και από τα διάφορα κτερίσματα που βρέθηκαν στους χώρους ταφής τους. Μέσα από την έρευνα και την ανάλυση συγκεντρώσαμε πολύτιμα στοιχεία για τη ζωή τους, τι έτρωγαν, ποιος ήταν ο σωματότυπός τους, τι χρώμα μάτια και μαλλιά είχαν, το ύψος και το βάρος τους. Όλα αυτά παρουσιάζονται στην έκθεση μέσα σε δέκα πόστερ όπου στη μια πλευρά ο άνθρωπος αυτός παρουσιάζει την προσωπική του ιστορία σε πρώτο πρόσωπο και στην άλλη πλευρά παραθέτονται τα υπόλοιπα στοιχεία μαζί με πληροφορίες για τις παθήσεις, τους τραυματισμούς που τους ταλαιπωρούσαν, τη γενετική προδιάθεση, τις μετακινήσεις τους αλλά και τις δυσανεξίες που είχαν σε διάφορα τρόφιμα».
Τα οστά μοναδικό τεκμήριο ζωής των ανθρώπων στην αρχαιότητα
Αξίζει να σημειωθεί πως η επιλογή αυτών των δέκα ανθρώπων, οι ιστορίες των οποίων παρουσιάζονται στην έκθεση, δεν είναι τυχαία καθώς σχετίζεται με τις έρευνες που έγιναν σε συγκεκριμένες περιοχές. «Στο εργαστήριο μελετάμε οστεολογικό υλικό από πολλές περιοχές όπου γίνονται ανασκαφές», σημειώνει η καθηγήτρια του ΔΠΘ και συνεχίζει, «αυτή την στιγμή το περισσότερο υλικό που μελετάμε εδώ και χρόνια είναι από τις ανασκαφές στη Θεσσαλονίκη για την κατασκευή του μετρό για το οποίο πήραμε και ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα ώστε να μελετήσουμε τον πληθυσμό της πόλης της Θεσσαλονίκης. Την ίδια στιγμή, έχουμε μελετήσει οστεολογικό υλικό από άλλες Εφορείες αρχαιοτήτων. Η επιλογή των ανθρώπων έγινε βάσει συγκεκριμένων δεδομένων. Όλοι πρέπει να είχαν εκείνα τα σκελετικά τμήματα που μπορούν να είναι διαγνωστικά για τις μελέτες των στοιχείων που θέλουμε να ελέγξουμε, να είναι επίσης από διαφορετικά μέρη της Ελλάδας και από διαφορετικές χρονολογικές περιόδους, αλλά να έχουν και κάποια ταφικά ευρήματα».
Τα οστά είναι ένα μοναδικό τεκμήριο για την ζωή των ανθρώπων στην αρχαιότητα. Η ανασκαφή, η φύλαξη και η μελέτη τους, ορίζονται από επιστημονικές αρχές και κανόνες δεοντολογίας. Οι αναλύσεις γίνονται σε εξειδικευμένα εργαστήρια και όπως σε κάθε επιστήμη, εφαρμόζονται συγκεκριμένα ερευνητικά πρωτόκολλα. Η σύνθεση μιας οστεοβιογραφίας, είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας πολλών επιστημόνων από διαφορετικά ερευνητικά πεδία. Ανθρωπολόγοι, αρχαιολόγοι και γενετιστές μελετούν και αναλύουν τα δεδομένα, ενώ μουσειολόγοι, συντηρητές, γραφίστες και αρχιτέκτονες φροντίζουν για την ανασύνθεση και ανάδειξη των αρχαίων βιογραφιών.
Όλα τα παραπάνω παρουσιάζονται με τον καλύτερο τρόπο στους επισκέπτες της έκθεσης που φιλοξενεί το αρχαιολογικό μουσείο Δράμας. Η προϊστάμενη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας Βασιλική Πουλιούδη στα εγκαίνια της έκθεσης αναφέρθηκε στην προσπάθεια που κάνει το μουσείο να αναδείξει σημαντικές πτυχές της ιστορίας της πατρίδας μας. Η διευθύντρια του Εργαστηρίου Φυσικής Ανθρωπολογίας του ΔΠΘ κ. Χριστίνα Παπαγεωργοπούλου έκανε μια καθόλα ενδιαφέρουσα ξενάγηση σε όλους τους παραβρισκόμενους παρουσιάζοντας τους με μοναδικό τρόπο κάθε έναν από τους δέκα προϊστορικούς ανθρώπους που μελετήθηκαν.
Οι ιστορίες και οι ταυτότητες των ανθρώπων
Η τροφοσυλέκτης της Αστυπάλαιας, η φύλακας της μνήμης από τα Παλιάμπελα Ροδίτη, η μητέρα από τον ‘Αγιο Παντελεήμονα Φλώρινας, ο Λακεδαιμόνιος από την Σπάρτη, η γυναίκα με τρυπανσμό από τα ‘Αβδηρα, ο ευγενής και η δέσποινα από το Αρχοντικό Πέλλας, ο παρατηρητής της ιστορίας από την Τενέα, ο κάτοικος της πόλης από την Θεσσαλονίκη και ο πολεμιστής από την Ντόλιανη Θεσπρωτίας, είναι οι δέκα άνθρωποι οι ιστορίες των οποίων παρουσιάζονται στην έκθεση και συστήνονται στους επισκέπτες μέσα από τα χαρακτηριστικά των οστών τους.
Αναμφισβήτητα, από τις πιο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, είναι αυτή της γυναίκας από τα ‘Αβδηρα η οποία είχε υποστεί τρυπανισμό, την εγχείρηση δηλαδή που έκαναν οι αρχαίοι στον εγκέφαλο την οποία μάλιστα περιγράφει πολύ καλά ο Ιπποκράτης. «Η γυναίκα αυτή από τις αναλύσεις που κάναμε», εξηγεί στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η κ. Παπαγεωργοπούλου, «φαίνεται πως είχε την προδιάθεση της ναρκοληψίας. Είναι πολύ πιθανόν να έπασχε από αυτή την ασθένεια γιατί τρεις φορές επανέλαβαν την επέμβαση και τις τρείς φορές έζησε. Αυτό το καταλαβαίνουμε από το ποσοστό ίασης του κρανίου κάθε φορά».
Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ιστορία μιας γυναίκας από την εποχή του Σιδήρου, από μια ανασκαφή στον οικισμό ‘Αγιο Παντελεήμονα στο Αμύνταιο Φλώρινας που ήταν ενταφιασμένη σε συγκρότημα ταφικών τύμβων. Από την γενετική ανάλυση φάνηκε πως ήταν ενταφιασμένη μαζί με την κόρη της και την πεθερά της. «Αυτό έχει τρομερό ενδιαφέρον γιατί μας παρουσιάζει τα πατρογονικά και μητρογονικά συστήματα της εποχής, αλλά και την συνήθεια της μετακίνησης της γυναίκας μετά τον γάμο της», σημειώνει η κ. Παπαγεωργοπούλου.
Τέλος, στην έκθεση παρουσιάζεται και η γλυπτική αναπαράσταση του προσώπου του παρατηρητή της ιστορίας από την Τενέα ο οποίος όπως φαίνεται ήταν λάτρης του καλού κρασιού γι΄ αυτό και οι συγγενείς του επέλεξαν μια κύλικα να συντροφεύει την ταφή του.
