Εις ώτα μη ακουόντων
Στη αρχαία Ελλάδα υπήρχε η λατρεία της ομορφιάς, της ωραιότητας, του κάλλους. Σήμερα οι λέξεις αυτές είναι ταυτόσημες. Με την ομορφιά (ευμορφία) εννοούσαν την ωραιότητα της μορφής, την κομψότητα, τις σωστές αναλογίες. Ωραίος πάλι ήταν αυτός που παράγεται στη σωστή εποχή (ώρα), ο ώριμος ή αυτός που βρίσκεται στην ακμή του. Το κάλλος είναι πιο γενική έννοια της ομορφιάς (αυτή είναι καλλονή λένε) αλλά χρησιμοποιείται και σε θρησκευτικές ή φιλοσοφικές εκφράσεις (το νοητό κάλλος).
Όπως και να έχει το πράγμα, τα αρχαία αγάλματα δείχνουν την αδυναμία που είχαν στο ωραίο και προσπαθούσαν να φανταστούν πόσο πιο όμορφο θα ήταν το πρωτότυπο. Λένε για το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στην Ολυμπία, ότι κατέβηκε ο Δίας στον Φειδία ή ανέβηκε αυτός στον Όλυμπο. Τόσο η φαντασία ταυτιζόταν με την μορφή.
Εν πάση περιπτώσει και σήμερα το ωραίο λατρεύεται αλλά σαν καταναλωτικό προϊόν. Αγοράζουμε κάτι γιατί το βρίσκουμε όμορφο και φορώντας το θα δανειστούμε κάτι από τη λάμψη του. «Σας κάνει κούκλα» λέει η έξυπνη πωλήτρια. Δεν λέει «είστε κούκλα», γιατί αλλιώς ότι και να φορούσε θα ήταν ωραίο!
Αλλά και για τα έργα τέχνης εκείνο που μετρά είναι η αξία σε χρήμα και όχι η καλλιτεχνική αξία που άλλωστε είναι υποκειμενική. Το χαμόγελο της Τζοκόντα δεν αρέσει σε όλους. Όμως είναι ακριβώς αυτό που προσφέρει ένα έργο τέχνης, μια φευγαλέα αποτύπωση μιας στιγμής, αυτό δηλαδή που ακριβώς είναι η μορφή, δηλαδή, ένα σχήμα σε κάποιο συγκεκριμένο χρόνο.
Γιατί όλα ανάθεμά τα αλλάζουν, άλλα γρήγορα, άλλα αργά και αυτά που τα συνδέει σαν το ίδιο πράγμα είναι η μνήμη. Γιατί τι σχέση έχει η σημερινή παχουλή κυρία Ευλαμπία με εκείνη τη χαριτόβρυτη ύπαρξη που ηράσθη περιπαθώς ο κύριος Αρσένιος; Όχι μόνο η μορφή αλλά και τα κύτταρα δεν είναι τα ίδια. Ευτυχώς σε κάθε σπίτι θα υπάρχει η φωτογραφία του γάμου για να ανανεώνει την ικανότητα της μνήμης στο αρχαίο κάλλος!
Οι φιλόσοφοι που δουλειά δεν έχουν, ψάχνουν να βρουν γιατί ένα πράγμα μας φαίνεται όμορφο ή άσχημο αλλά και το τι είναι εκείνο που δίνει τη μορφή. Λοιπόν ούτε σ’ αυτό συμφωνούν. Οι υλιστές λεν ότι είναι η εξέλιξη που κάνει ένα ζωντανό πλάσμα να δείχνει σε κάποιο άλλο όμορφο, και δεν είναι αόριστα η ομορφιά αλλά η ωφελιμότητα που το παρουσιάζει όμορφο. Όσο για τα άψυχα το αποδίδουν στην εξέλιξη όλης της φύσης! Οι αντίπαλοι πάλι βρίσκουν κάποιο πνεύμα ή νου ή λογικό πίσω από τη δημιουργία της μορφής. Ο Πλάτωνας σ’ αυτό ήταν απόλυτος. Μία μορφή είναι αντίγραφο κάποιας ιδεατής που υπάρχει στον κόσμο των ιδεών και γι’ αυτό δεν είχε καμιά εκτίμηση στην τέχνη αφού τη θεωρούσε αντιγραφή της αντιγραφής.
Όπως και να έχει το ζήτημα χάρη στη βιολογία που έχουμε σήμερα βλέπουμε τα χρώματα (που δεν υπάρχουν , αλλά απλά είναι κύμανση κάποιας συχνότητας), βλέπουμε τον χώρο συνεχή και όχι αποικίες μορίων, και μερικά από όλα αυτά τα βλέπουμε όμορφα. Κι αυτό γι’ αυτούς που ξέρουν ή αισθάνονται, παραείναι αρκετό. Κι ας συνεχίσουν οι φιλόσοφοι να ερευνούν για το «φαίνεσθαι» (μορφή) και το «είναι» (υπόσταση). Το θέμα είναι να απολαμβάνεις την ομορφιά κι όχι να τη σπουδάζεις.
Κώστας Δαλακιουρίδης